Kiswahili

Mada ndogo: Barua kuhusu matembezi, Barua za kirafiki,

                      Barua za mwaliko, Simu,Tangazo/Ilani.

Kazi ya wanafunzi wawili wawili

                                                 

Zoezi

Mwandikie ndugu yako barua ukimweleza maendeleo yako katika masomo.

ii) Barua ya mapenzi

Barua ya kindugu inaweza kuwa ya mapenzi pia.

Zoezi

Zoezi

Sehemu kuu za barua za kirafiki

Barua za kirafiki huwa na sehemu au muundo fulani maalumu.

Kazi ya kikundi

Jiunge na wanafunzi wenzako katika kikundi. Tazameni mifano ya barua za kirafiki iliyotolewa na mingineyo. Jadilianeni kuhusu sifa zinazofanana katika barua zote. 

Tazama mfano wa muundo wa barua ya kirafiki. Kuna uhusiano gani kati ya yaliyomo na barua za kirafiki ulizosoma? 

         Anwani

        Tarehe 

        Kutaja mwandikiwa

        Utangulizi/salamu 

        Mwili wa barua           

        Hitimisho  

        Jina la mwandishi.

Barua ya kirafiki huwa na sehemu kuu zifuatazo:

Zoezi

Jiunge na mwenzako na muigize mazungumzo yaliyopo hapo juu. Andikeni kanuni za kuzingatiwa katika uandishi wa barua za kirafiki zilizopo kwenye ufahamu.

Kazi ya kikundi

Jiunge na wanafunzi wenzako katika kikundi. Andikianeni barua za kirafiki kuhusu mada yoyote mpendayo. Someni barua zenu huku mkisahihishiana.

b) Barua rasmi

i) Barua ya kuomba kazi

Hii ni aina ya barua ambayo mtu huandika wakati anapotaka kuajiriwa mahali. Kuna aina mbalimbali za barua za kuomba kazi.

Kazi ya wanafunzi wawili wawili

Jiunge na mwenzako. Jadilianeni kuhusu jinsi ya kuandika barua ya kuomba kazi. Andikeni barua hiyo kwa msingi wa majadiliano hayo.

Zoezi

Andika barua ya kuomba kazi yoyote upendayo. Angazia mambo yafuatayo katika barua yako:

ii) Barua ya kuomba ruhusa

Hii ni aina ya barua ambayo mwandishi huomba kupewa fursa ya kutoshiriki katika shughuli fulani muhimu. Unaweza kusema kwa nini hutakuwepo au usiseme. 

Zoezi

Mwandikie mwalimu wako barua ukiomba ruhusa yoyote. Mweleze sababu za kuomba ruhusa hiyo.                                              

iii) Barua ya huduma

Barua ya huduma ni aina ya barua ambayo humhitaji mtu, kundi la watu, shirika lisilo la kiserikali au idara ya serikali au kampuni kutoa huduma fulani katika jamii. Wakati mwingine huandikwa kutoa maoni kuhusu hatua ambazo jamii ingependa kuchukuliwa, kwa mfano, idara ya polisi ama hospitali kuweka visanduku vya kupokea maoni kutoka kwa wananchi kuhusu namna wangependa kuhudumiwa kwa ubora zaidi.

Kazi ya kikundi

Aina zaidi za barua rasmi

Mbali na mifano iliyotolewa, zipo aina zaidi ya barua rasmi. Barua hizo ni kama vile:

i) Barua ya kuomba nafasi katika shule fulani

ii) Barua ya kuomba msamaha

iii) Barua ya shukrani

iv) Barua ya malalamiko

v) Barua kwa mhariri

vi) Barua ya mapendekezo

vii) Barua ya uteuzi

viii)Barua ya kusimamishwa au kufutwa kazi.

Kazi ya wanafunzi wawili wawili

Jiunge na mwanafunzi mwenzako. Fanyeni utafiti kuhusu jinsi barua zilizotajwa

hapo juu huandikwa. Kila mwanafunzi aandike mojawapo ya barua hizo kuhusu

mada yoyote kisha amsomee mwenzake. Sahihishianeni.

Sehemu kuu na kanuni za barua rasmi

Barua rasmi huwa na sehemu au muundo fulani maalumu kama ufuatao:

Anwani ya mwandishi

Tarehe

Anwani ya mwandikiwa

Mtajo/Kutaja mwandikiwa kwa heshima

Kichwa

Utangulizi/Kutajwa kwa kiini

Mwili wa barua

Hitimisho

Wako mwaminifu/mtiifu

Sahihi

Jina la mwandishi

Cheo cha mwandishi (ikiwa mwandishi anaandika

kwa niaba ya shirika fulani, kikundi au kampuni)

Soma mazungumzo haya na ujibu maswali chini yake.

                                      

Maswali

Kazi ya kikundi

Jiunge na wanafunzi wenzako. Tazameni mifano ya barua rasmi iliyotolewa na

mingineyo. Jadilianeni kuhusu miundo ya barua hizo. Andikianeni barua rasmi

kuhusu mada yoyote.

    

  B. Matangazo mbalimbali                             

Tangazo ni mpangilio wa maandishi

kwa mtindo maalumu kwa lengo la

kupasha ama kupokeza ujumbe fulani

wa kidharura au muhimu.

Zipo aina mbalimbali za matangazo:

i) Matangazo ya biashara

Matangazo ya biashara ni maandishi

ambayo yanalenga kutoa maelezo fulani

kuhusu kitu, bidhaa, mahali au jambo

kwa ajili ya kuwashawishi wasomaji

kununuana kutumia bidhaa husika au

kuzuru mahali husika. Matangazo haya yanaweza pia kuwajulisha watu kuhusu bidhaa mpya zilizoingia sokoni au kuimarishwa kwa bidhaa zilizopo kwa sasa.

Kazi ya kikundi

Jinsi ya kufika huko

ii) Matangazo ya mkutano

Katika matangazo haya, mwandishi hutaja kiini au ajenda za mkutano, mahali pa

mkutano, tarehe na wakati ambapo mkutano utaandaliwa na maelezo mengine

muhimu.

iii) Matangazo kuhusu ziara ya rais

Ziara ni tendo la kwenda mahali kwa sababu fulani kama vile kuzindua ujenzi wa

barabara, kuwahutubia wananchi na kadhalika. Nalo tangazo lake linaweza kuwa

kama hili lifuatalo:

Zoezi

Liandike tangazo kwa watu wote waliomo shuleni mwenu kuhusu ziara ya

waziri wa elimu shuleni humo. Liandike tangazo hilo kwa niaba ya mwalimu mkuu.

iv) Matangazo ya kuwachagua watu kujiunga na kikosi cha polisi

Huweza kutokea kwamba serikali inataka kuchagua watu kujiunga na kikosi cha

polisi. Basi, huweza kulitangaza jambo kwa wananchi.

Kazi ya wanafunzi wawili wawili

Jiunge na mwanafunzi mwenzako. Someni tangazo lililopo hapo juu na matangazo

mengineyo ya mikutano. Jadilianeni kuhusu sehemu muhimu za matangazo ya

mikutano na kanuni za kuzingatiwa katika uandishi wa matangazo maalumu.

v) Matangazo kuhusu nafasi za kazi

Hutolewa kwa lengo la kufahamisha watu kuhusu kuwepo kwa nafasi fulani ya/za

kazi katika kampuni, shirika ama idara fulani.

Mfano

HALMASHAURI YA WILAYA YA NYAGATARE

Tarehe 3/07/2016.

NAFASI ZA KAZI

Mkurugenzi Mtendaji wa Halmashauri ya Wilaya ya Nyagatare anatangaza kuwepo

kwa nafasi zifuatazo za kazi:

1. MWENYEKITI WA BODI YA AJIRA (Nafasi 1)

Sifa za Mwombaji kazi

Ni sharti awe:

i) mkazi wa muda mrefu wa Wilayani Nyagatare,

ii) na shahada ya uzamifu katika usimamizi,

iii) mwenye umri wa miaka 35 au zaidi,

iv) na tajiriba ya miaka 5 katika kusimamia watu katika shirika kubwa tajika,

v) na rekodi nzuri ya utendakazi,

vi) mwenye uwezo wa kuwatia motisha wafanyakazi ili kuinua hadhi ya bodi hii,

vii) mtu mwenye kutoshawishika katika misimamo sahihi yake na ile ya

      halmashauri.

Wajibu na majukumu

i) Kutangaza nafasi za ajira,

ii) Kupendekeza kupandishwa vyeo kwa wafanyakazi,

iii) Kutoa mafunzo au maelekezo kwa waajiriwa wapya,

iv) Kupendekeza nyongeza ya mishahara kwa wafanyakazi,

v) Kutekeleza majukumu mengineyo kama itakavyopendekezwa mara kwa mara.

Kiwango cha mshahara

Kitajadiliwa wakati wa mahojiano.

2. MAAFISA WA UCHUKUZI DARAJA LA II ( Nafasi 5)

Sifa za mwombaji kazi

Ili kufuzu katika nafasi hii, unahitajika kuwa na:

i) shahada katika masuala ya usimamizi wa kibiashara,

ii) tajiriba ya miaka 3 katika kitengo hiki,

iii) uelewa wa masuala ya uchukuzi katika forodha na kanuni za barabara,

iv) rekodi nzuri ya utendakazi,

v) ufahamu wa matumizi ya kompyuta na mtandao.

Majukumu

 i) Kutayarisha bajeti na kuendesha uchukuzi,

ii) Kuhakikisha kuwa takwimu, stakabadhi na kumbukumbu zinazohusu vyombo

    vya usafiri pamoja na mitandao yake zinatunzwa vyema,

ii) Kukusanya na kuandaa takwimu kuhusu maendeleo ya sekta ya uchukuzi na

    kuziwasilisha kwa wadau ndani na nje ya wilaya,

iv) Kuweka faili za uchukuzi nchini,

v) Kukadiria na kushauri juu ya utendaji wa miradi mbalimbali ya sekta ya

    uchukuzi.

Kiwango cha mshahara

Kitajadiliwa wakati wa mahojiano.

Ikiwa una sifa hizi na ungependa kujiunga nasi, tuma barua ukionyesha kazi

unayoomba na uambatanishe wasifukazi wako wa hivi karibuni, nambari ya/za

simu na warejelewa watatu kwa mawasiliano wakati wa mchana. Tuma kwa anwani

hii kabla ya usiku wa manane ya tarehe 23/08/2016.

J.M. Gatete,

Halmashauri ya Wilaya ya Nyagatare,

S.L.P. 3013,

NYAG ATA R E .    

Tanbihi

Halmashauri hii ni huru katika utoaji wa nafasi sawa za kazi bila kubagua yeyote.

Ombi litakataliwa moja kwa moja endapo anayeomba kazi atahonga afisa yeyote

kwa ajili ya kupendelewa.

Zoezi

Tafuta matangazo mbalimbali kuhusu nafasi za kazi katika magazeti, mabango na

kadhalika. Soma matangazo hayo na ubainishe sifa zayo na kanuni zilizozingatiwa

katika uandishi huo.

Kazi ya kikundi

Jiunge na wanafunzi wenzako katika kikundi. Huku mkirejelea matangazo

mbalimbali, jadilianeni kuhusu tofauti zilizopo katika matangazo hayo mkizingatia:

i) sifa

ii) sehemu kuu

iii) kanuni

iv) msamiati

v) malengo

C . Ilani

Ilani ni tangazo ambalo hutahadharisha au kuarifu kuhusu aina ya jambo ama tukio

ambalo linastahili kuepukwa, lau sivyo madhara hutokea.

Ilani huwa na wazo moja tu maalumu. Hutolewa mahali penye shughuli nyingi ama

palipo na watu wengi kama vile shuleni, chuoni, kanisani msikitini na kadhalika.

                  

Ilani mara nyingi huwa na mtindo rasmi. Ilani nyingi huwekwa katika mabango

makubwa, magazetini, kwenye majarida na kadhalika.

Mifano

i) Ilani kuhusu mkurupuko wa ugonjwa

ILANI

WIZARA YA AFYA, KUPITIA HOSPITALI KUU YA MKOA,

INAWATANGAZIA KUZUKA KWA UGONJWA HATARI WA

KIPINDUPINDU.

WATU WOTE WANASHAURIWA KUZINGATIA USAFI WA MWILI NA MAZINGIRA.

ILI KUJIKINGA KUTOKANA NA MAAMBUKIZI YA UGONJWA HUU

HATARI, MAMBO YAFUATAYO NI SHARTI YAZINGATIWE:

i) KILA MTU AHAKIKISHE ANATUMIA CHOO.

ii) KILA MTU ANAWE MIKONO KWA MAJI SAFI NA SABUNI BAADA YA KUTOKA CHOONI.

iii) HAKIKISHA UNAKULA KATIKA MAHALI SAFI

iv) WATU WASILE KWENYE MIKAHAWA.

v) ALIYE NA DALILI ZA KUENDESHA NA KUTAPIKA AKIMBIZWE MARA

    MOJA HOSPITALINI KWA UCHUNGUZI NA MATIBABU.

vi) ALIYEAMBUKIZWA APEWE MAJI MENGI YA KUNYWA WAKATI

     ANAPOPELEKWA HOSPITALINI.

vii) KILA MTU ACHEMSHE MAJI YA KUNYWA.

viii)MTU YEYOTE ALIYEAMBUKIZWA ATENGWE NA WATU WENGINE.

      ONYO:

MTU YEYOTE ATAKAYEPATIKANA AKIUZA CHAKULA KATIKA

MAENEO WAZI ATASHTAKIWA.

ii) Ilani kuhusu unywaji wa pombe

Mfano

POMBE HATARI

Serikali, kupitia wizara ya afya, inawatahadharisha wananchi kuhusu kuzuka kwa

pombe hatari ya SUMEDA inayonywewa sana katika sehemu mbalimbali nchini.

SUMEDA ni pombe hatari kwa afya yako kwa kuwa inatengenezwa kwa kutumia

dawa ya kuhifadhi maiti na kemikali nyingine hatari.

Pombe hii hatari imesababisha vifo vya watu zaidi ya 50, kuwapofusha

wengine wengi pamoja na kutoa mimba.

Atakayepatikana akiuza ama kunywa aina hii ya pombe atakamatwa.

Ofisi ya mkuu wa wilaya.

iii) Ilani ya kutokanyaga nyasi

Mfano

                                              ILANI

                      HAPANA RUHUSA KUKANYAGA NYASI

                                         NA MENEJIMENTI

Zoezi

i) Tazama mifano ya ilani zilizotolewa hapo juu. Je, ilani hizo zina sifa gani?

ii) Andika ilani kuhusu mada yoyote upendayo.

Kazi ya wanafunzi wawili wawili

Jiunge na mwanafunzi mwenzako. Andikeni ilani kuhusu mada hizi na mziweke

kwenye maeneo husika shuleni.

i) Kutokanyagwa kwa sehemu fulani zenye nyasi.

ii) Kuwepo kwa mjadala kuhusu: mbinu za kisasa za kilimo ni bora kuliko mbinu

    za jadi za kilimo.

iii) Kuwafahamisha wanafunzi kunawa mikono watokapo msalani.

iv) Kuzingatia usafi jikoni

D. Mialiko

Mwaliko ni mwito wa kumtaka mtu au watu kuhudhuria shughuli au hafla fulani.

Wito wa namna hii huweza kufanywa kwa njia ya barua ya kirafiki au barua rasmi

na hata kwa matangazo.

Kazi ya kikundi

Jiunge na mwanafunzi mwenzako na mchunguze mchoro huo uliopo hapo chini.

Jadilianeni kuhusu mambo yaliyomo ubaoni.

                                     

Mifano ya mialiko

i) Mwaliko wa harusi

Je, umewahi kualikwa katika harusi au kuona kadi ya mwaliko wa harusi? Je,

mwaliko huo ulikuwa na mambo gani?

Mwaliko wa harusi huwaomba jamaa na marafiki kuhudhuria sherehe ya harusi.

Kadi za mialiko ya harusi huchukua miundo na sura tofautitofauti. Miundo ya

kadi hizo hutegemea ubunifu wa anayeziunda au mapendekezo ya maarusi au

waandalizi wa harusi.

Kazi ya kikundi

Jiunge na wanafunzi wenzako. Tazameni mialiko ya harusi iliyotolewa hapa chini.

Jadilianeni kuhusu mambo yaliyomo katika mialiko hiyo.

Mfano

            

  

            A .     

             B. 

Kanuni za kuzingatiwa katika uandishi wa mwaliko wa harusi

Unapoandika mwaliko wa harusi, ni sharti utaje majina ya watu wanaofunga ndoa,

tarehe ya harusi, mahali pa harusi na wakati sherehe itakapoanza.

Watu mbalimbali huandika mialiko ya harusi kwa njia tofauti tofauti. Mara

nyingi, kadi hutumika. Wao hurembesha kadi za harusi ili kuwavutia wasomaji

na kuonyesha mapenzi yaliyopo kati ya maharusi. Wengine hunukuu maandiko

takatifu yanayotaja mapenzi na ndoa. Almuradi, kila mwaliko wa harusi huwa na

umbo lake maalumu.

Kazi ya kikundi

Jiunge na wanafunzi wenzako na mchukulie kuwa nyinyi ni wanachama wa kamati

inayoandaa harusi. Mna nia ya kutengeneza kadi nzuri ya mwaliko wa harusi. Kila

mmoja achore kadi ya mwaliko na aweke ujumbe wake. Linganisheni mialiko yenu

na mchague mwaliko bora zaidi kisha muufanye urembeke zaidi. Onyesheni na

mlisomee darasa zima kadi yenu.

ii) Mwaliko wa kutembelea mbuga ya wanyama

Mwaliko kama huu huchukua umbo la barua rasmi.

ii) Mwaliko wa maonyesho ya vitabu

                    

  Zoezi

i) Soma tena barua za mialiko hapo juu. Taja mambo muhimu yaliyozingatiwa

   katika uandikaji wazo.

ii) Mwandikie aliyekuwa mwalimu wako barua ya kumwalika kwenu kwa

    sherehe ya kukuaga kwa safari ya kwenda ng’ambo kusoma.

Zoezi la ziada

Andika barua za mialiko kuhusu mada yoyote.

E . Aina za alama za uandishi na matumizi yake

Wenzetu wanapozungumza, tunaweza kutambua wanapomaliza usemi wao kwa

kusikia sauti zao. Lakini katika uandishi, hakuna sauti. Badala ya sauti, zipo alama

za uandishi ambazo hutumiwa kuwakilisha sauti katika uandishi. Kutokana na

alama hizo, tunatambua kama usemi umekwisha, kuulizwa swali, kushangaa na

kadhalika. Pia, tunaposoma, tunajua wapi tunafaa kupumua kidogo, kushusha au

kupandisha sauti na kadhalika.

Alama hizi huitwa viakifishi. Hivyo basi, viakifishi ni alama zinazotumiwa katika

maandishi ili kuleta maana ikusudiwayo katika matini mbalimbali kama vile

sentensi, aya, mtungo, barua, mialiko, matangazo, ilani na kadhalika.

Aina za viakifishi

Nukta (.)

a) Huwekwa mwishoni mwa sentensi. Kwa mfano:

   i) Nimechoka.

   ii) Waziri mkuu wa Uchina amewasili mjini Kigali.

b) Hutumiwa kuonyesha ufupisho wa maneno. Kwa mfano:

   i) S.L.P. – Sanduku la Posta

   ii) Bi. – Bibi

c) Hutumika kubainisha saa na dakika au tarehe. Kwa mfano:

   i) 3.20 – saa tisa na dakika ishirini

   ii) 14.5.2016- tarehe kumi na nne, mwezi wa tano, mwaka wa elfu mbili na kumi na sita

d) Hutumiwa kuonyesha vipashio vya pesa. Kwa mfano:

    Sh. 10.50 – shilingi kumi na thumuni hamsini

e) Zikitumiwa mara tatu mfululizo (...), huonyesha kutokamilika kwa sehemu

    husika. Kwa mfano:

                    Nitakupa lakini ni sharti...

Mkato/koma ( , )

a) Hutumiwa kuonyesha pa kutua kwa muda mfupi katika sentensi. Kwa mfano:

    i) Nilipowasili nyumbani, nilienda kuteka maji kisimani.

   ii) Kwa kuwa tulijiandaa vilivyo kwa mtihani wa kitaifa, tulipita.

b) Hutumiwa kutenga maneno yaliyo katika orodha:

    i) Kwenda sokoni ununue mboga, nyama, mafuta, na unga.

    ii) Mwanafunzi huyu ni mtiifu, mwerevu, mtanashati, na mwenye bidii.

c) Hutumiwa kubainisha sehemu mbili za sentensi zilizo kinyume:

    i) Umoja ni nguvu, utengano ni udhaifu.

    ii) Aliniambia atakuja, hakuja.

d) Hutumiwa kabla ya alama za mtajo. Kwa mfano:

    Mama akasema, “Niletee chumvi.”

e) Hutumiwa wakati sentensi inapoanza kwa kiunganishi. Kwa mfano:

    Kweli, alikuwa mtu mwovu.

f ) Hutumiwa unapoita mtu ili kupata usikivu wake kabla hujamwambia

    chochote. Kwa mfano:

    Nkusi, niletee kalamu.

g) Hutumiwa unapokubali au unapokataa kitu. Mfano:

   i) Ndio, nitakuja.

   ii) Hapana, sitakulipa.

Nukta mbili/koloni (

a) Hutumiwa kutanguliza maneno yaliyo katika orodha.

Kwa mfano:

    i) Nenda kaniletee: kalamu, karatasi na kifutio.

    ii) Amenunua: machungwa, sukari, na ndizi.

b) Hutumiwa kuashiria maneno ya msemaji badala ya alama za mtajo hasa katika

     uandishi wa mazungumzo au tamthilia.

    i) Mama: Lazima uniambie ulikokuwa tangu jana.

   ii) Mwalimu alisema: Ingieni darasani.

c) Hutenganisha numerali za saa.

Kwa mfano:

       4:10 – saa kumi na dakika kumi

Nukta na kituo (;)

a) Hutumiwa kuunganisha vishazi vikuu bila kutumia kiunganishi. Kwa mfano:

    Sikwenda Kayonza; nilienda Kirehe.

b) Hutumiwa kumpumzisha msomaji katika sentensi iliyo ndefu ili apumzike

    zaidi kuliko pale inapotumiwa koma. Kwa mfano:

    Alipofikiri sana, alitanabahi kuwa hakikuwepo cha kutorokwa; yeye angeweza

    kuondoka nyumbani au kumwacha mumewe, aende popote kufanya lolote.

Kistari kifupi (-)

a) Hutumiwa kuonyesha kuwa neno linakatwa kwa vile limefika ukingoni mwa

     mstari husika na bado linaendelea katika mstari unaofuatia.

     Tanbihi: Neno la silabi moja halikatwi.

b) Hutumiwa kuunga maneno yanayojenga neno moja. Mtindo

     huu aghalabu hujitokeza katika maneno yenye asili ya kigeni. Kwa mfano:

    i) Idd-el-Fitri

    ii) Dar-es-Salaam

c) Huweza kutumiwa badala ya koma. Kwa mfano:

    Nyimbo za asili-hasa rumba-zinapendwa na wengi.

Alama ya mshangao (!)

Hutumiwa kuashiria mahangaiko ya moyo kama vile hasira, hofu, mshangao na

kadhalika.

       i) Lo! Mwanafunzi ameangusha kitabu cha mwalimu matopeni.

       ii) Wamefungwa mabao kumi kwa nunge!

Alama ya kuulizia/kiulizi (?)

a) Hutumiwa mwishoni mwa sentensi kuonyesha kuwa sentensi hiyo ni swali.

Mwa mfano:

Unaitwa nani?

b) Hutumiwa kuonyesha ukosefu wa uhakika kuhusu jambo kama vile mwaka.

    Kwa mfano:

    Shule hii ya Tumaini ilianzishwa 1992 (?)

Mabano/parandesi

a) Hutumiwa kufunga maneno ya ziada katika sentensi. Kwa mfano:

    Nyamata (makao makuu ya Bugesera) inakua kwa kasi.

b) Hutumiwa mwandishi anapotaka kutoa ufafanuzi kwa lugha nyingine tofauti

     na ile anayoitumia.

Kwa mfano: Walowezi (settlers) walifukuzwa

c) Hutumiwa kufungia herufi za kuorodhesha. Kwa mfano:

     (a) huelimisha,                  (b) huburudisha,                (c) huonya

Mkato (/)

Hutumiwa kuonyesha kuwa mojawapo ya vitu vilivyotajwa chaweza kutumiwa

badala ya hivyo vingine.

Tazama: Abera alishangaa/aliduwaa

Mtajo: (“ ” au ‘ ’)

Hutumiwa kuonyesha maneno halisi ya mzungumzaji. Kwa mfano:

“Nitafika kesho jioni,” alisema mdogo wake.

Herufi kubwa (H)

Hizi ndizo alama za uandishi zinazotumiwa sana kuliko nyingine zote. Hutumiwa

kila baadaya herufi kubwa.

Mama anapika.

Zoezi

Kiakifishe kifungu kifuatacho

Ilikuwa asubuhi na mapema bw butera alipotoka kwake kwenda kazini fikirani

mwake alijikumbusha pindi nikifika ofisini nitaomba ruhusa niende nimlipie binti

yangu karo

aliabiri gari linaloelekea ruhango baada ya mwendo mfupi tu lo gari hilo lilipata

ajali liligongana na lori japo ng'ombe waliokuwemo njiani walikufa takriban wote

abiria walipata majeraha madogo madogo lakini ililazimu wapelekwe hospitalini

hivyo butera hakutimiza azma yake

Mazoezi ya ziada

Zoezi A

Andika kifungu cha habari kuhusu mada yoyote ukitumia alama za uandishi kwa

usahihi.

Zoezi B

Jiunge na mwanafunzi mwenzako na msome vifungu mbalimbali vya habari

vilivyomo katika kitabu hiki, magazeti, na vitabu vinginevyo. Bainisheni na kuainisha

alama mbalimbali za kuakifisha zilizotumika na jinsi zilivyotumiwa.

                                            Maswali ya marudio

1. Eleza maana ya barua ya kirafiki.

2. a) Taja watu watano wanaoweza kuandikiwa barua ya kirafiki.

    b) Mwandikie mmoja wa hao uliowatajia barua ya kirafiki.

3. Zitaje sehemu zote kuu za barua ya kirafiki huku ukizieleza.

4. Eleza maana ya barua rasmi.

5. Taja aina tano za barua rasmi.

6. Mwandikie Mwalimu Mkuu wa shule ya msingi ulikosomea ukiomba nafasi ya

     kufunza katika shule hiyo.

7. Zitaje sehemu kuu za barua rasmi.

8. Eleza kanuni za kuzingatiwa wakati wa kuandika barua rasmi.

9. Eleza tofauti zilizopo kati ya barua rasmi na barua ya kirafiki.

10. Kwa maneno yako mwenyewe, eleza tangazo ni nini.

11. Ipo tofauti gani kati ya matangazo na barua rasmi?

12. Eleza tofauti kati ya tangazo la tanzia na tangazo la mkutano.

13. a) Ilani ni nini?

      b) Andika ilani utakayoweka msalani ili kuwatahadharisha wanafunzi

           wenzako kuhusu madhara ya kutonawa mikono baada ya kutoka msalani.

14. a) Eleza sifa za matangazo ya biashara.

      b) Andika tangazo la biashara kuhusu bidhaa upendayo.

15. Eleza umuhimu wa mwaliko.

16. Je, kuakifisha ni kufanya nini?

17. Eleza umuhimu wa uakifishaji.

18. Yataje kwa mifano matumizi matano ya nukta.

19. a) Eleza maana ya mtajo.

      b) Andika mifano miwili ya matumizi ya mtajo.

20. Eleza kwa ufupi mambo muhimu uliyojifunza katika sura hii. Taja jinsi mambo

      hayo yatakavyokusaidia na kuisaidia jamii yako.