MADA YA 1 MATUMIZI YA KISWAHILI SHULENI
Uwezo mahususi wa mada: Kuzungumza Kiswahili kwa ufasaha na kuandika matini fupifupi kwa kusisitizia msamiati maalum unaotumiwa katika
mazingira ya shuleni.Malengo ya ujifunzaji:
• Kutumia kwa ufasaha msamiati unaotumiwa katika mazingira ya shule;
• Kueleza kuhusu wafanyakazi wanaopatikana shuleni;
• Kueleza kuhusu msamiati unaohusiana na shughuli zifanyikazo shuleni;
• Kutunga sentensi kwa kuzingatia matumizi ya umoja na wingi wamajina ya ngeli ya LI-YA.
Kidokezo
Tazama mchoro huu na kueleza kinachofanyika hapa juu.
SOMO LA 1: TARATIBU ZA SHULENI
1.1. Kusoma na ufahamu: Shule ya Icyerekezo
Soma kifungu cha habari hapa chini kisha ujibu maswali yanayofuata
Shule yetu inaitwa Shule ya Sekondari ya Icyerekezo.
Shule hii inapatikana
katika wilaya ya Kicukiro makao yake makuu yapo mjini Kigali. Shule hii
ya Ikerekezo ina walimu ishirini na madarasa kumi na mawili pamoja na
wafanyakazi wengine kumi ambao siyo walimu.
Inapokuwa kipindi cha muhula kuanza, jumuiya nzima ya shule huchukua
muda wa saa mbili za mazungumzo kuelezea kuhusu taratibu za shule
kwa ujumla kabla ya kuanza shughuli yoyote shuleni.
Mazungumzo haya huanzishwa na mkuu wa shule ambaye huanza kwa
kuelezea kama ifuatavyo:
Shughuli za shule huanza saa mbili kila siku, inapofika saa nne huwa kuna
mapumziko ya dakika ishirini. Baada ya hapo masomo huendelea hadi
saa sita,ambapo kunakuwepo mapumziko ya saa moja kwa chakula cha
mchana. Saa saba masomo yanaendelea hadi saa kumi.
Baada ya masomo, wanafunzi hufanya usafi binafsi kwa muda wa saa
moja, kisha hujitayarisha kwa chakula cha jioni ambacho hupatikana saa
moja na baadaye huendelea na masomo binafsi darasani hadi saa tatu
ambao ni muda wa kwenda kulala.
Saa moja asubuhi ni muda wa kupata kifunguakinywa (staftahi) hadi saa
moja na nusu huku wakijiandaa kuanza masomo. Utaratibu huu unaanzia
Jumatatu hadi Ijumaa.
Shule hii ina madarasa kuanzia kidato cha kwanza hadi cha sita. Ina mikondo
miwili yaani mchepuo wa lugha na mchepuo wa sayansi.
Shule hii ina maabara mbili. Maabara ya kidato cha kwanza hadi cha tatu na
maabara ya kidato cha nne hadi cha sita kwa kufanyia mazoezi ya vitendo
kwenye masomo ya lugha na sayansi.
Idadi ya wanafunzi wote ni mia tano. Kuna ofisi ya naibu mkuu wa shule,
mkuu wa taaluma ambaye anashughulika na taratibu za mafunzo ya
wanafunzi ya kila siku, mkuu wa nidhamu na ofisi ya walimu kwa ujumla.
Baada ya maelezo haya, mkuu wa shule alichukua fursa ya kuwatambulisha
walimu na wafanya kazi wengine.
Mara baada ya mkuu wa shule kumaliza kuwatambulisha wafanyakazi wote
wa shule, alitoa fursa kwa wanafunzi kuuliza maswali huku akianzia kidatocha kwanza ambao ndio waliokuwa wageni muhula huo.
Mwanafunzi wa kidato cha kwanza alipewa fursa ya kuuliza swali na kuanza
kama ifuatavyo: Mimi naitwa Revocatus Kabayiza; mwanafunzi wa kidato
cha kwanza. Swali langu ni hili: “Mmetuelezea kuwa kufanya usafi binafsi
shuleni ni kuanzia saa kumi. Je, mbona hamkutuelezea shughuli za siku ya
Jumamosi na Jumapili ?”
Mkuu wa shule alimshukuru kwa swali zuri, kisha akaendelea kuwaelezea
kuwa siku ya Jumamosi ni utawala binafsi, yaani wanafunzi hupata staftahi
kama kawaida baada ya hapo ni kufanya usafi wa mazingira kwa muda wa
saa moja. Wanafunzi hujigawa katika makundi ya kufanya usafi darasani,
kwenye mabweni na kwenye mazingira ya shule.
Chakula cha mchana hupatikana saa za kawaida na siku ya Jumapili ni
utawala binafsi shuleni, pale ambapo itaonekana kuwa kuna mwanafunzi
mwenye matatizo siku za Jumamosi na Jumapili, ataweza kumwona
mwalimu wa zamu kupitia viranja wenu pamoja na viongozi wa madarasa.
Baada ya maelezo mazuri haya, mkuu wa shule aliwatakia kila la heri na
fanaka kwa kuanza muhula mpya wa masomo. Wanafunzi walionyesha
furaha yao kwa kumpigia makofi mkuu wa shule wakionyesha walivyofurahia
mazumgumzo yake. Baadaye, mkutano ulimalizika na shughuli za shuleziliendelea kama kawaida.
Kazi ya 1
Maswali ya Ufahamu
1. Ni wahusika gani wanaozungumziwa katika kifungu hiki?
2. Mkuu wa shule alikuwa na lengo lipi kwa kufanya mkutano na
wanafunzi?
3. Wanafunzi hao walikuwa katika kiwango gani cha elimu?
4. Nini maana ya mkuu wa taaluma?
5. Unadhani wanafunzi hawa wamefurahia mazungumzo
waliyopewa na mkuu wa shule ? Eleza maoni yako.
6. Kifungu hiki cha habari kinazungumzia kuhusu:
a. Maabara ya shule ya Icyerekezo.
b. Utaratibu wa shule ya sekondari ya Icyerekezo.
c. Ziara ya wanafunzi wa Shule jirani.d. Masomo ya Shule.
7. Ofisi ya Taaluma hujishughulisha na:
a. Wafanyakazi wote shuleni.
b. Wapishi shuleni.
c. Masomo na kumbukumbu za kila siku za wanafunzi.
d. Mwalimu wa zamu, viranja na viongozi wa madaras.
8. Maabara ni sehemu ambayo walimu na wanafunzi hufanyia:
a. Mchezo wa mpira wa miguu.
b. Mazoezi ya chemshabongo.
c. Sehemu ya kufanyia mazoezi ya sayansi kwa vitendo.
d. Sehemu ya kufanyia mikutano.
9. Ofisi ya walimu ni:
a. Eneo la burudani na starehe.
b. Mahali pa kuzungumzia na kupigia porojo.
c. Sehemu ya kufanyia kazi na kutayarisha masomo ya wanafunzi.d. Hakuna shughuli yoyote ifanyikayo huko.
1.2. Msamiati kuhusu mazingira ya shule
Kazi ya 2
Baada ya kusoma kifungu cha habari cha hapo juu,oanishamsamiati ulio katika sehemu A na maelezo yake katika sehemu B.
1.3. Sarufi: Matumizi ya umoja na wingi wa majina ya ngeli
ya LI-YA
Mifano ya maneno yaliyomo katika ngeli ya LI-YA katika umoja na wingi:
Umoja wingi
1. Kundi Makundi
2. Shirika Mashirika
3. Jani Majani
4. Gari Magari
5. Darasa Madarasa
Tanbihi : Kuna majina ya ngeli hii yasiyokuwa na umoja yaani hubaki katika
wingi kama vile:Maji, mate, maziwa (ya kunywewa), mateso, manukato, mazishi, matumizi,
manufaa, masafa.
Katika sentensi, majina ya ngeli hii hufuatwa na kitenzi chenye kiambishiawali li- katika umoja na ya- katika wingi.
Mfano:
Umoja Wingi
1. Shirika liliundwa. Mashirika yaliundwa.
2. Koti lingesafishwa. Makoti yangesafishwa.
3. Chungwa liliangushwa. Machungwa yaliangushwa.Majina mengi ya ngeli ya li-ya hufanya wingi wake kwa kiambishi awali makama inavyoonekana kwenye mifano iliyotolewa hapa chini.
Kazi ya 4:
Tunga sentensi za umoja na za wingi kwa kutumia maneno haya:jaribio, swali, jino, jembe, juma, jengo
1.4. Matumizi ya lugha: Shughuli za Wafanyakazi Shuleni
Kazi ya 5:Zungumzia kuhusu viongozi wote wa shule na wajibu wao.
Kazi ya 6.
1.5. Kusikiliza na kuzungumza
Kazi ya 7:
Itambulishe shule uliposomea katika kidato cha tatu
1.6. Kuandika
Kazi ya 8:
Buni mazungumzo kati ya Mkuu wa Shule na wanafunzi wawili.
Kazi ya 9:
Iangalie ratiba hii kisha panga vipindi vyako inavyostahili kulinganana ratiba yako ya kila siku.
SOMO LA 2: USAFI SHULENIKidokezo
Kazi ya 1:
Tazama mchoro hapo juu kisha uzungumzie unayoyaona.
Soma kifungu cha habari hapa chini kisha ujibu maswali yanayofuata
Usafi shuleni ni shughuli au kazi moja muhimu inayofanyika shuleni.
Usafi wa shule na vifaa vya shule ni njia ya kuendeleza afya kwa kuzuia
mawasiliano ya binadamu na athari za taka. Athari hizo zinaweza kuhusu
mwili wa binadamu.
Uchafu unachangia pakubwa kuharibu maisha ya binadamu. Usafi shuleni
ni jambo ambalo linafaa kutiliwa maanani na wanafunzi, walimu, viongozi
wa shule na wafanyakazi wengine wa shule. Watu wa shuleni wachache
wanafikiri kuwa usafi unahusu miili na sare tu wakisahau kuwa usafi
huhusu kila kitu kinachopatikana na sehemu zote katika mazingira ya shule.
Wanafunzi ni lazima wawe safi. Sare humfanya mwanafunzi aonekane
maridadi na apendeze. Mavazi ni hifadhi ya staha ya utu wa mtu. Mavazi
hukusudia pia kuficha utupu wa mtu. Wanaposafisha sare zao, wanajiepusha
na magonjwa yanayotokana na wadudu wanaoweza kuishi katika nguo chafu.
Wadudu hawa ni kama chawa, viroboto na kadhalika. Isitoshe, usafi wa sare
lazima uende sambamba na usafi wa mwili. Usafi wa mwili unahusiana na
kuoga, kunyoa nywele, kupiga mswaki na kukata kucha.
Sehemu za shule zinazoshughulikiwa kusafishwa ni kama vile: darasani,
nje ya darasa, bweni, bwalo, vyoo, chumba cha wasichana, ofisi za walimu
na wakuu wa shule, viwanja vya michezo, n.k. Wanafunzi wanaposafisha
sehemu zote hizo wanatumia vifaa kama vile: ndoo ya maji, sabuni za
kawaida au sabuni za kemikali au dawa za kuulia wadudu wenye kuambukiza
watu, deke, n.k.
Wanafunzi au wafanyakazi wengine wanakata nyasi zinazozunguka
madarasa ili kuwafukuza mbu wanaosababisha ugonjwa wa malaria. Ni
lazima kuhifadhi mazingira. Katika bustani, wanatumia jembe kwa kupalilia
na panga kwa kukata nyasi. Wanafunzi au watu wengine wasitupe uchafu
ovyoovyo. Taka zote zinazotokana na vitu vyote vilivyotumiwa zinafaa
kutupwa mahali panapofaa kama vile pipa la taka au jalalani.
Wanafunzi wasisahau usafi wa vifaa vya shule kama vile: vitabu, madaftari,
kalamu, kifutio, dawati, meza ya mwalimu, n.k. Wanafunzi wanaombwa
kuwa na vitabu na madaftari yenye vifuniko safi. Inakatazwa kuharibu vifaa
vya shule kwa kila mtu.
Shuleni, maji yote ya kunywa na ya matumizi mengine yatoke kwenye vyanzo
salama au yachemshwe. Vyombo vya kubebea na kuhifadhi maji viwekwe
safi ndani na nje na kufunikwa ili kuepuka uchafuzi wa maji. Wanafunzi wawe
na tabia ya kunawa mikono kwa maji na sabuni kabla na baada ya chakulana baada ya kutoka chooni.
Kazi ya 2:
Maswali ya Ufahamu
1. Usafi shuleni unasadia nini binadamu?
2. Usafi shuleni ni jambo ambalo linafaa kutiliwa maanani. Eleza.
3. Usafi shuleni unawahusu watu gani?
4. Watu wachache wa shule wanafikiri nini kuhusu usafi?
5. Kwa sababu gani wanafunzi wanaombwa kuvaa sare safi?
6. Faida gani ya kusafisha sare za wanafunzi?
7. Kuna umuhimu gani wa kukata nyasi zinazozunguka madarasa?
8. Tunatumiaje pipa za taka na jalala?
9. Wanafunzi wanatumia nini kusafisha bustani ?2.2. Matumizi ya msamiati
Toa maana ya msamiati ufuatao na kuutumia katika sentensi sahihi
1. Usafi
2. Uchafu
3. Athari
4. Maanani
5. Bweni
6. Bwalo7. Mbu
Kazi ya 4:
Jaza sentensi kwa kutumia maneno yafuatayo kutoka kifungu cha
hapo juu: (yachemshwe, kunawa, jalalani, kunyoa, mswaki, hifadhi,
maridadi, unahusu, usafi, kuharibu)
1. ……… ni jambo ambalo linafaa kutiliwa maanani shuleni.
2. Watu wachache wa shuleni wanafikiri kuwa usafi ni…….mikono,
kuoga na kuvaa sare safi.
3. Sare humfanya mwanafunzi aonekane ……………..na apendeze.
4. Mavazi ni …………..ya staha ya utu wa mtu.
5. Usafi wa mwili unahusiana na kuoga, …….. nywele, kupiga ……….
na kukata kucha.
6. Taka zote zinazotokana na vitu vyote vilivyotumiwa, zinafaa
kutupwa mahali panapofaa kama vile pipa la taka au.....................
7. Wanafunzi wana tabia ya……….. mikono kwa maji na sabuni
kabla na baada ya chakula.
8. Maji yote ya kunywa na ya matumizi mengine lazima yatoke
kwenye vyanzo salama au ………………
2.3. Sarufi: Ngeli ya LI – YA na vivumishi vya kumiliki
Kazi ya 5:
Chunguza mifano ya sentensi hapa chini na ueleze aina za maneno
yaliyopigiwa mstari.
a. Jino langu linaniuma.
b. Gazeti letu lina habari nyingi.
c. Shamba lako limelimwa vizuri.
d. Dawati lenu linavunjika.
e. Soko lao linajaa watu
Maelezo muhimu
Vivumishi vya kumiliki ni -angu, -ako, -ake, -etu, -enu na -ao. Vivumishi
hivi katika ngeli ya Li-Ya huchukua kiambishi konsonanti l- katika umoja nay- katika wingi.
Kazi ya 6:
Andika sentensi zifuatazo katika umoja au wingi
1. Jiji letu linapata wageni kutoka Kigali.
2. Ua langu linapamba mazingira.
3. Dirisha lao linafunguliwa ili hewa iingie.
4. Sikio langu lina shida ya kusikia.
5. Gari lenu linatereza siku hii.
6. Jino langu linaniuma.
7. Gazeti letu lina habari nyingi.
8. Shamba lako limelimwa vizuri.
9. Dawati lenu limevunjika.
10. Soko lao linajaa watu.
2.4. Matumizi ya lugha
Kazi ya 7:
Mwambie mwenzako namna mnavyofanya usafi shuleni kwako.
2.5. Kusikiliza na kuzungumza
Kazi ya 8:
Jadili kuhusu “Uhifadhi wa vifaa vya shule”
2.6. Kuandika
Kazi ya 7:
Tunga kifungu cha habari kwa kutumia kichwa kifuatacho (maneno
yasiyopungua mia moja): “Uchafu shuleni ni asili ya maradhi mengi”SOMO LA 3: VIONGOZI WETU SHULENI
Kazi ya 1:
Tazama mchoro hapo juu kisha uzungumzie yale unayoyaona.
3.1. Kusoma na ufahamu: Viongozi wa shule na wajibu wao
Soma kifungu cha habari hapo chini kisha jibu maswali yanayofuata
Mimi ninaitwa Kwizera. Ninasoma kidato cha nne. Shule yetu inaitwa shuleya Sekondari ya Gikondo.
Kayitare ni kiranja wa darasa letu. Yeye hutuwakilisha katika mikutano mingi
ya shule. Katika mikutano na mkuu wa shule, yeye huuliza maswali mazuri
kwa sababu yeye ni mwanafunzi hodari sana. Mimi ninaelewa vizuri masomo
yote; Kiswahili, Kinyarwanda, Kiingereza, Hisabati, Jiografia, Historia na
mengine kwani shule yetu ina viongozi wazuri.
Mkutubi hufanya kazi maktabani ambapo vitabu vyetu huhifadhiwa kwani.
Shule yetu ina vitabu vingi. Mwalimu wa taaluma kila asubuhi, hutukagua
ikiwa tumevaa sare. Yeye pia hutushauri kupenda masomo yetu, kusaidiana
na kufanya kazi kwa bidii. Yeye hupanga masomo ya kila muhula. Mwishoni
mwa kila muhula, sisi hufanya mitihani. Mhasibu wa shule hupokea karo
za wanafunzi. Mwalimu wa nidhamu huwaadhibu wanafunzi wanaofanya
makosa: wanafunzi watukutu, wanafunzi wanaotoroka shule na wale
wanaopiga kelele darasani.
Mwalimu mshauri wa wasichana, huchunguza nidhamu ya wasichana.
Yeye hutatua shida zao shuleni, hutushauri kuwa na mwenendo mzuri,
huchunguza wakati wa kuingia mabwenini na kadhalika. Mwalimu mshauri
wa wavulana huchunguza nidhamu ya wavulana na kupanga michezo
shuleni kwa kushirikiana na mwalimu mshauri wa wasichana.
Wakati wa chakula cha mchana na chakula cha jioni, walimu wa zamu
huingia bwaloni kuchunguza chakula chetu na kutushauri kuheshimiana
wakati wa kula. Mimi nawapenda sana viongozi wetu shuleni.
Kazi ya 2:
Maswali ya ufahamu
1. Kwizera anasomea wapi?
2. Yeye anasoma kidato gani?
3. Fafanua umuhimu wa maktaba kwa mwanafunzi.
4. Je, Kwizera anaelewa vizuri masomo yake? Eleza.
5. Viongozi wao ni wepi?
6. Eleza kazi zinazofanywa na mhasibu.
7. Mwishoni mwa kila muhula wanafunzi hufanya nini?
8. Nini wajibu wa kiranja?
9. Mkuu wa shule anaitwa nani na ana majukumu gani?
10. Walimu wa zamu huingia bwaloni kufanya nini?3.2. Msamiati kuhusu mazingira ya shule
Kazi ya 3:
3.3. Sarufi: Matumizi ya umoja na wingi wa majina ya ngeli
ya li-ya
Kazi ya 4:
Tazama sentensi zifuatazo na kuzungumzia mabadiliko yanayojitokeza
kutoka sehemu A kwenda sehemu B
TNBH: Kuna majina ya ngeli hii yasiyokuwa na umoja kama vile :
Maji, mate, maziwa (ya kunywewa), mateso, manukato, mazishi, matumizi,
manufaa, masafa.
Katika sentensi, majina ya ngeli hii hufuatwa na kitenzi chenye kiambishi
awali li- katika umoja na ya- katika wingi.
Mfano:
Umoja Wingi
1. Shirika liliundwa. Mashirika yaliundwa.
2. Koti lingesafishwa. Makoti yangesafishwa.
3. Chungwa liliangushwa. Machungwa yaliangushwa.
Maelezo muhimu
Majina mengi ya ngeli ya li-ya hufanya wingi wake kwa kuongeza kiambishi
awali ma- mwanzoni mwa neno.
Kazi ya 5:
Weka sentensi hizi kati wingi au umoja:
a. Zoezi hili halieleweki.
b. Shamba la mjomba ni jipya.
c. Yai lililoharibika halifai kwa afya ya mwanadamu.
d. Gari lililoharibika halipendezi.
e. Matope yamechafua nguo zangu.
f. Jeshi limemshinda adui.
g. Juma la kazi limemalizika.
h. Magurudumu ya gari yanaviringika kasi.
i. Hekalu limejengwa vizuri.j. Majamvi yaliliwa na panya.
Kazi ya 6:
Chunguza sentensi hizi kutoka sehemu A na sehemu B uziunganisheili ziwe sentensi kamili
3.4. Matumizi ya lugha: Vyeo vya viongozi shuleni
Kazi ya 7:
Husisha maneno kutoka sehemu A kwenda sehemu B
3.5. Kusikiliza na Kuzungumza
Kazi ya 8:
Zungumzia kuhusu shule uliposomea kidako cha tatu.
3.6. Kuandika
Kazi ya 9:
Andika kuhusu umuhimu wa kuwa na viongozi katika jumuia zetuSOMO LA 4 : RATIBA YA WIKI YA MWANAFUNZI
Kazi ya 1:
Tazama michoro hapo juu, tambua kazi zinazofanywa na utajeumuhimu wa kazi hizo
4.1. Kusoma na ufahamu: Ratiba ya shughuli za kila siku
katika Shule ya Gasozi
Soma kifungu cha habari hapo chini kisha jibu maswali yanayofuata
Gasimba ni mwanafunzi wa kidato cha kwanza kwenye shule ya Gasozi.
Yeye ni mwanafunzi mwenye bidii na hachelewi shuleni. Jumatatu, Gasimba
huamka saa kumi na moja na nusu alfajiri na kuanza kujiandaa kwenda
shuleni. Baadaye, yeye hupiga meno yake mswaki, huchana nywele na
kuvaa sare yake.
Mamake Gasimba huamka mapema zaidi ili kumwandalia mwanawe
kifunguakinywa. Gasimba hunywa chai kwa mkate kisha hubeba mkoba
wake wenye madaftari na vitabu vyake kuelekea shuleni. Gasimba humuaga
mamake na kuondoka. Gasimba hufika shuleni saa kumi na mbili na nusu na
kuingia darasani na kuanza kusoma. Yeye huwatangulia wanafunzi wengine.
Saa mbili kasorobo kengele hulia na wanafunzi wote huenda kwenye gwaride
ambapo wao husali na baadaye wakaimba wimbo wa taifa la Rwanda.
Mwalimu mkuu huwahutubia wanafunzi kisha humpisha mwalimu wa zamu
kuwapa wanafunzi matangazo muhimu.
Saa mbili kamili, somo la kwanza huanza. Baada ya vipindi viwili wanafunzi
hupewa dakika ishirini za mapumziko. Chakula cha mchana huliwa saa saba
kamili. Masomo huendelea kuanzia saa nane alasiri. Saa kumi na dakika
ishirini masomo ya siku huwa yamekamilika. Wanafunzi wote huenda
uwanjani kwa michezo mbalimbali kama kandanda, voliboli na kuruka kamba.
Ifikapo saa kumi na moja na nusu wanafunzi wote huelekea nyumbani.
Gasimba afikapo nyumbani, yeye humsaidia mamake kufanya kazi za
nyumbani. Baadaye, yeye hufanya kazi zake za ziada na za shuleni. Saa
tatu na nusu usiku zifikapo huenda kulala.
Kila siku ya wiki huhusika na matukio haya ila siku ya Alhamisi jioni ambapo
Gasimba hufanya mazoezi ya kuogelea katika bwawa la kuogelea nyumbani
kwao. Ijumaa jioni, wanafunzi hushiriki katika mjadala kuhusu mada ambazo
walimu wao huwa wamewachagulia. Jumamosi, Gasimba humsaidia
mamake kufanya kazi za nyumbani. Jumapili, Gasimba huendelea na
mapumziko kama kawaida. Baada ya kupumzika, Gasimba hujitayarisha
kwa ajili ya kwenda shuleni Jumatatu.
Kazi ya 2:
Maswali ya Ufahamu
1. Gasimba anasomea katika shule gani?
2. Je, Gasimba yuko katika kidato kipi?
3. Gasimba hufanya nini anapoamka kabla ya kustaftahi?
4. Baina ya Gasimba na mamake, nani huamka mapema zaidi?
5. Gasimba hufanya nini afikapo shuleni kabla wanafunzi wengine
wafike?
6. Gasimba na wanafunzi wenzake hufanya nini Alhamisi na Ijumaa
jioni baada ya masomo yao?
7. Gasimba hufanya nini Jumamosi?8. Taja shughuli za Gasimba za siku ya Jumapili?
4.2. Matumizi ya msamiati
Kazi ya 3:
Tunga sentensi sahihi kwa kutumia maneno yafuatayo: (ratiba,
kuogelea, mjadala, huchana nywele na mapumziko)
4.3. Sarufi: Matumizi ya vivumishi vya kuonyesha vyangeli ya LI-YA
Kazi ya 4:
Tazama sentensi zifuatazo na kuzungumzia mabadiliko
yanayojitokeza kutoka sehemu A kwenda sehemu BSehemu A Sehemu B
1. Bega hili limepambwa nyota za kijeshi. a. Mabega haya yamepambwa nyota za kijeshi.
2. Gari hili ni jipya. b. Magari haya ni mapya.
3. Jengo hili ni la hospitali. c. Majengo haya ni ya hospitali.4. Pazia hili ni Safi . d. Mapazia haya ni safi.
4.4. Matumizi ya lugha: Shughuli za kila siku za mwanafunziKazi ya 5:
4.5. Kusikiliza na Kuzungumza
Kazi ya 6:Eleza kwa ufupi kuhusu shughuli uzifanyazo shuleni unakosomea.
4.6. Kuandika
Kazi ya 7:
Andika kwa ufupi kuhusu maendeleo ya shule yako.Tathmini ya mada
Jibu maswali yafuatayo:
1. Taja vitu angalau vitano ambavyo hupatikana katika mazingira ya
shule yenu.
2. Zungumzia kuhusu shughuli tatu zinazofanyika shuleni kwenu.
3. Eleza majukumu ya wafanyakazi wanne wapatikanao shuleni.
4. Tunga sentensi kumi kwa kutumia ngeli ya LI-YA katika umoja
na uwingi.
5. Eleza nafasi ya kila mwanafunzi katika harakati za kuzuia
ueneaji wa magonjwa shuleni.