Kinyarwanda

a) bahomvomvywaga b) ntuzahomvomvywe c) yarahomvomvywaga mfw/Mfw

1. Erekana amashusho arimo ijwi mfw.

2. Erekana igihekane mfw/Mfw.

3. Soma umugemo ukurikira.

4. Soma amagambo akurikira.

5. Soma interuro zikurikira.
a) Semfwati yatiye imfwati ku muturanyi.

b) Nyiramfwati abika neza imfwati ye.

6. Soma umwandiko ukurikira maze usubize ibibazo.

Ntazongera gusuzugura

Semfwati mukuru wa Mfwati yakundaga gusuzugura ababyeyi. Mu 
gihe k’ibiruhuko ababyeyi bababuzaga kuzererera mu mihana. Umunsi 
umwe, Semfwati na Mfwati babirengaho.

Bageze munsi y’urugo rwa Senshywa babona igiti cy’umwembe. 
Semfwati abwira Mfwati ngo bacyurire maze aramwangira. Semfwati 
yuriye igiti ishami riravunika yitura hejuru y’imfwati.

Iyo mfwati yamuciye igisebe arembywa na cyo. Mfwati yihutiye 
kubibwira se na nyina Nyiramfwati baza bashwekura. Nuko bajyana 
Semfwati kwa muganga bahombywa n’amakosa ye.

Semfwati abonye igihombo ateje ababyeyi yiyemeza kutazongera 

kubasuzugura.

a) Ni gihe ki Mfwati na Semfwati babuzwaga kuzerera?
b) Semfwati yahombeje ababyeyi be ate?

c) Ni ibihe bintu biranga umwana wumvira?

7. Soma kandi wandike mu mukono wigana igihekane gikurikira.

8. Soma kandi wandike mu mukono wigana amagambo akurikira.

9. Soma kandi wandike mu mukono wigana interuro ikurikira.

10. Shaka amagambo nibura abiri mu mwandiko arimo igihekane mfw, uyandike
mu ikaye yawe.

Igihekane mvy/Mvy

1. Erekana amashusho arimo ijwi mvy.

2. Erekana igihekane mvy/Mvy.

3. Soma imigemo ikurikira.

4. Soma kandi wandike amagambo akurikira.

5. Soma interuro zikurikira.

a) Semfwati arahomvomvya murumuna we.

b) Ntibazabahomvomvye kuko muhomvomvye byambabaza

6. Soma umwandiko ukurikira maze usubize ibibazo.

Akarima k’igikoni

Umunsi umwe, nge na Semfwati twari twicaranye tuganira. Mama 
yadusabye kubagara akarima k’igikoni kugira ngo katazarumba. 
Semfwati yarahomvomvye nuko atangira kwijujutira ibyo 
badusabye gukora. Mama yabajije Semfwati impamvu ahomvomva 
biramuyobera maze aramucyaha. 

Semfwati yaratakambye avuga ko nubwo yahomvomvye turi 
bukabagare. Twahise dufata imfwati maze twerekeza ku karima 
k’igikoni. Twakabagaye neza maze nshimishwa n’uko Semfwati 
atahomvomvye nanone. Turangije mama yaradushimiye atubwira 
ko twubahirije inshingano yaduhaye.

Semfwati anezezwa n’uko twakoreye hamwe yihana kuzongera 
guhomvomva. Kuva ubwo sinongeye kumwumva yahomvomvye igihe 
baduhaye inshingano. 
a) Kuki semfwati yahomvomvye?
b) Ni uwuhe murimo abana bavugwa mu gakuru bafashije ababyeyi?

c) Ni iyihe mirimo abana bashobora gukora?

7. Soma kandi wandike mu mukono wigana igihekane gikurikira.

8. Soma kandi wandike mu mukono wigana amagambo akurikira.

9. Soma kandi wandike mu mukono wigana interuro ikurikira.

10. Tondeka imigemo ukore ijambo ryumvikana, uryandike mu 

mukono, uce akarongo ku gihekane mvy.

a) mvya - ho - mvo - gu
b) ra - mvye- ho - ya- mvo
c) mvye - nda - mvo - ho

d) za - mu - mvo - ntu- ho - mvye

Igihekane mvyw/Mvyw

1. Erekana amashusho arimo ijwi mvyw.

2. Erekana igihekane mvyw/Mvyw.

3. Soma imigemo ikurikira.

4. Soma amagambo akurikira.

5. Soma interuro zikurikira.

a) Ntugahomvomvywe n’amafuti ya bagenzi bawe.

b) Mpomvomvywa no kubona yiyandarika.

6. Soma umwandiko ukurikira maze usubize ibibazo.

Ibiyobyabwenge

Hari abanyeshuri ku kigo cya Mutuzo banywaga ibiyobyabwenge. 
Abo banyeshuri bagahora bahomvomvywa na byo. Umugoroba umwe 
Nyiramfwati ajya kubareba bahomvomva.

Ababwira ko bahomvomvye cyane bakabuza amahoro abahisi 
n’abagenzi. Ababaza ikibahomvomvya bakomeza kuvuga amagambo 
aterekeranye kubera ubusinzi. Uwari ugifite agatege avuga ko 
bahomvomvywaga n’itabi banyoye. Ababwira ko bidakwiye guhora 
bahomvomvywa n’ibiyobyabwenge banywa.

Abasobanurira ko ibiyobyabwenge bituma bata umutwe 
ntibatekereze neza. Anababwira ko ibyo biyobyabwenge 
bibahomvomvya bituma batiga neza. Bumvise inama ze barabireka, 
ubu ntibagihomvomvywa na byo.

7. Soma kandi wandike mu mukono wigana igihekane gikurikira.

8. Soma kandi wandike mu mukono wigana amagambo akurikira.

9. Soma kandi wandike mu mukono wigana interuro ikurikira.

10. Garagaraza imigemo igize amagambo akurikira, uyandike 

mu mukono, unace akarongo ku gihekane mvyw.

Imyitozo

1. Huza igihekane n’ishusho irimo ijwi bijyanye

2. Soma imigemo ikurikira.

3. Soma amagambo akurikira.

4. Soma interuro zikurikira.

a) Semfwati yahomvomvye kandi ntahomvomvywa n’ubusa.

b) Nyiramfwati yahomvomvejwe no kwibwa imfwati.

5. Soma umwandiko ukurikira maze usubize ibibazo.

Yisubiyeho

Nyiraneza yari yarigize indakoreka agahora asuzugura se Semfwati. 
Semfwati yamubuzaga kugira urugomo ariko akanga kumwumvira. Umunsi 
umwe, yanasuzuguye umuturanyi wabo Bumvwanase wabatizaga imfwati. 
Bumvwanase amucyashye, Nyiraneza atangira guhomvomvywa n’amafuti ye. 

Bumvwanase amubwira ko kutubaha ababyeyi ari ikizira kikaziririzwa. 
Nyiraneza yumva ko Bumvwanase ababajwe cyane n’ihomvomva rye. 
Semfwati na we arumirwa kuko Nyiraneza ashyogoranya n’umuturanyi. 
Agira agahinda kenshi kubera imico idahwitse y’umwana we.

Nyiraneza abonye ko se ababaye yiyemeza kutazongera gusuzugura.
a) Ni iki Nyiraneza yahoraga abuzwa na se?
b) Ni ikihe kemezo Nyiraneza yafashe abonye se ababaye?
c) Nyuma yo gusoma uyu mwandiko, uratekereza ko Nyiraneza 

azitwara ate?

6. Uzurisha ibihekane mfw, mvy na mvyw, ukore interuro 

yumvikana, uyandike mu mukono.

a) Yahomvo_____e kubera amakosa ye. 
b) Se_____ati yaje iwacu gutira i_____ati.
c) Beyata arahomvo_____a no kubura amahoro.

d) Guhomvo_____a bagenzi bawe si byiza.

Igihekane pfw/Pfw

1. Erekana amashusho arimo ijwi pfw.

2. Erekana igihekane pfw/Pfw.

3. Soma imigemo ikurikira.

4. Soma amagambo akurikira.

5. Soma interuro zikurikira.
a) Muneza yakapfakapfwe n’indwara.

b) Ubwatsi bukapfakapfwa n’inka.

6. Soma umwandiko ukurikira maze usubize ibibazo.

Yumvira umubyeyi we

Gahongayire yavuye ku ishuri ahomvomvywa n’imikino yabaye. 
Nuko asanga se ababajwe n’imbyeyi yari yakapfakapfwe n’indwara. 
Se yahise amutuma ku muvuzi w’amatungo.

Nk’uko byari bisanzwe, Gahongayire yumviye se ajya 
kumuhamagara. Se asigara anejejwe n’uko Gahongayire 
amwumvira buri gihe. Yageze ku muvuzi w’amatungo amubwira ko 
imbyeyi yabo yakapfakapfwe. Umuvuzi w’amatungo araza asanga 
indwara yarayizonze cyane. Yashimiye Gahongayire umwete yagize 

ntatenguhe se akamugeraho adatinze.

Umuvuzi w’amatungo yaberetse ibyo bamufasha bayiha umuti 

vuba. Imbyeyi ntiyongeye gukapfakapfwa ukundi yahise ikira.

a) Gahongayire yahomvomvywaga n’iki?
b) Kubera iki umuvuzi w’amatungo yashimiye Gahongayire?

c) Ni iki wakwigira kuri Gahongayire?

7. Soma kandi wandike mu mukono wigana igihekane gikurikira.

8. Soma kandi wandike mu mukono wigana amagambo akurikira.

9. Soma kandi wandike mu mukono wigana interuro ikurikira.

10. Shaka mu mwandiko amagambo nibura abiri arimo igihekane pfw, uyandike mu mukono.

Igihekane pfy/Pfy

1. Erekana amashusho arimo ijwi pfy.

2. Erekana igihekane pfy/Pfy.

3. Soma imigemo ikurikira.

4. Soma amagambo akurikira.

5. Soma interuro zikurikira.

a) Inka zakapfakapfye icyarire.
b) Ingurube yakapfakapfye ibyatsi.

6. Soma umwandiko ukurikira maze usubize ibibazo.

Inka ya Kamari

Kamari yari afite abana yakanguriraga kwita ku matungo. 
Yakundaga kubona inka yabo yakapfakapfye ubwatsi igahaga.

Yavuye ku isoko asanga inka ye yakapfakapfwe n’inzara. Abaza 
abana impamvu inka yakapfakapfwe n’inzara kandi bahari. 
Bamusabye imbabazi bamubwira ko batubahirije inshingano zabo. 
Se yabasobanuriye ko atari byiza guteshuka ku nshingano. Bafata 
ubwatsi babuha inka, kubera gusonza, inka yabukapfakapfye 
bwangu. Bayizaniye n’amazi iranywa irahembuka.

Kuva ubwo abo bana bakangukiye kuzuza inshingano zabo. Inka 

yabo na yo ntiyongeye gukapfakapfwa n’inzara ukundi.

7. Soma kandi wandike mu mukono wigana igihekane gikurikira.

8. Soma kandi wandike mu mukono wigana amagambo akurikira.

9. Soma kandi wandike mu mukono wigana interuro ikurikira.

10. Garagaraza imigemo igize amagambo akurikira, uyandike mu mukono,
unace akarongo ku gihekane pfy.
a) yakapfakapfye
b) ikapfakapfye

c) ntibukapfakapfye

Igihekane vw/Vw

1. Erekana amashusho arimo ijwi vw.

2. Erekana igihekane vw/Vw.

3. Soma imigemo ikurikira.

4. Soma amagambo akurikira.

5. Soma interuro zikurikira.

a) Indabo zikunda guhovwamo n’inzuki.

b) Indabo z’ibitumbwe ntizihovwamo.

6. Soma umwandiko ukurikira maze usubize ibibazo.

Nyirampovwa n’umuhungu we

Nyirampovwa yasanze umuhungu we Mpovwe anywa ibiyobyabwenge. 
Mpovwe amubonye ahita abihisha mu byatsi hafi y’urugo. Nyina 
amubwira ko ibiyobyabwenge byangiza umubiri w’umuntu ubinywa. 

Mpovwe ntiyumvise ibyo nyina yamubwiraga atangira kuvuga 
amahomvu. Ubwo Mpovwe yari yicaye ku byatsi inka zakapfakapfye. 
Mpovwe abonye nyina agiye, yongera kunywa bya biyobyabwenge. 
Yataye ubwenge ajya kuryama mu ndabo zahovwagaho n’inzuki. 
Yakubaganiye inzuki ziramudwinga maze ataha yabyimbye mu maso. 

Nyina amubonye amukandisha amazi ashyushye Mpovwe ahita 
abyimbuka. Mpovwe yashimiye nyina amubwira ko atazongera 

kwiyahuza ibiyobyabwenge.

7. Soma kandi wandike mu mukono wigana igihekane gikurikira.

8. Soma kandi wandike mu mukono wigana amagambo akurikira.

9. Soma kandi wandike mu mukono wigana interuro ikurikira.

10. Uzurisha iyi migemo: za, ma, zi, mo ukore amagambo arimo igihekane vw, maze
uyandike mu mukono.

Imyitozo

1. Huza igihekane n’ishusho irimo ijwi bijyanye.

2. Soma imigemo ikurikira.

3. Soma amagambo akurikira.

4. Soma interuro zikurikira.
a) Inka yakapfakapfye ubwatsi.

b) Ubuki ntibuhovwa mu mabuye.

5. Soma umwandiko ukurikira maze usubize ibibazo.

Nayihaye amazi

Nimugoroba nageze imuhira nsanga inka yakapfakapfye ubwatsi. 
Yananiwe kubumara kubera ko twayimenyereje kubanza kuyiha amazi.

Nge naketse ko ahari ishobora kuba yakapfakapfwe n’indwara. 
Nihutiye kubwira data ko inka yakapfakapfwe ntiyarya ubwatsi. Data 
ansaba kuyiha urubingo mbanje kuyuhira. Inka si ukurya urubingo 
irasizora. Byanyeretse ko itari yakapfakapfwe n’indwara nk’uko 
natekerezaga mbere. Data yahise anshimira ampa ubuki buhovwa mu 
ndabo.

Bwarandyoheye niyemeza kujya mbungabunga indabo kuko 

zihovwamo ubuki.

6. Uzurisha ibihekane pfw, pfy na vw ukore interuro yumvikana, uyandike
mu mukono.
a) Nyogokuruza yakapfaka_____e n’uburwayi.
b) Indabo ziho_____amo ubuki buryoshye.

c) Imfizi yakapfaka____e ubwatsi ntiyaburya.

Igihekane vy/Vy

1. Erekana amashusho arimo ijwi vy.

2. Erekana igihekane vy/Vy.

3. Soma umugemo ukurikira.

4. Soma amagambo akurikira.

5. Soma interuro zikurikira.
a) Inzuki zahovye zikora ubuki.

b) Uruyuki rwahovye rutaha mu muzinga.

6. Soma umwandiko ukurikira maze usubize ibibazo.

Yaramutwaje

Mariza yasanze nyirasenge ku nzira yananiwe kugera iwe. 
Yiyemeza kumutwaza umuba w’inkwi wari wamuteye umunaniro. 

Mu nzira bagenda, banyura ku nzuki zahovye mu ndabo. 
Nyirasenge amusaba kujya yita ku ndabo zihovwamo n’inzuki. 
Bidatinze bahuye n’umuvumvu aririmbira inzuki ze amavumvu. 
Abaganiriza ko iyo inzuki ze zahovye neza aziririmbira. Mariza 
na nyirasenge bamenya ko inzuki zahovye neza baziririmbira. 
Umuvumvu abasezeraho bakomeza kugenda bitegereza indabo 
zihovwamo n’inzuki.

Bakomeza urugendo Mariza amugereza inkwi mu rugo. Nuko 
nyirasenge amushimira uburere yatojwe bwo gufasha ababyeyi.
7. Soma kandi wandike mu mukono wigana igihekane gikurikira.

8. Soma kandi wandike mu mukono wigana amagambo akurikira.

9. Soma kandi wandike mu mukono wigana interuro ikurikira.

10. Uzurisha mu kinyatuzu imigemo ikurikira: ra, za, ho, mo, 
maze ukore ijambo ririmo igihekane vy, uryandike mu mukono.

Igihekane ryw/Ryw

1. Erekana amashusho arimo ijwi ryw.

2. Erekana igihekane ryw/Ryw.

3. Soma imigemo ikurikira.

4. Soma amagambo akurikira.

5. Soma interuro zikurikira.
a) Ntukaryarywe n’abajura.

b) Ntitugatume abandi baryarywa.

6. Soma umwandiko ukurikira maze usubize ibibazo.

Twararyarywe baratwiba

Umunsi umwe twasigaye ku rugo mama yagiye guhaha. Twaryarywe
n’abajura duta urugo twigira kureba indabo zahovwagamo.

Twatinze tureba indabo zahovywemo n’inzuki tugarutse dusanga 
twaryarywe. Abajura baraducucuye batwiba byinshi, twicuza impamvu 
twaryarywe tukemera. Nimugoroba mama avuye guhaha atubaza 
impamvu twaryarywe bakatwiba. Tumusobanurira ko twabeshywe 
ko kureba inzuki zahovye bishimisha. Mama adusobanurira ko atari 
byiza kuryarywa tugata urugo. Yanatubwiye ko inzuki zahovye ubuki 
zashoboraga kutudwinga.

Abajura twaryarywe na bo barafashwe bagarura ibyo batwibye. Kuva 
ubwo ntitwongeye kuryarywa ukundi ngo dute urugo.


7. Soma kandi wandike mu mukono wigana igihekane gikurikira.

8. Soma kandi wandike mu mukono wigana amagambo akurikira.

9. Soma kandi wandike mu mukono wigana interuro ikurikira.

10. Garagaraza imigemo igize amagambo akurikira, uyandike mu mukono, unace akarongo
 ku gihekane ryw.

Isuzuma risoza umutwe wa gatatu

1. Huza igihekane n’ishusho irimo ijwi bijyanye.

2. Soma imigemo ikurikira.

3. Soma amagambo akurikira.

4. Soma interuro zikurikira.

a) Yasitaye ku mfwati arakapfakapfwa.
b) Arahomvomvywa no kureba inka yakapfakapfye indabo zihovwamo.

5. Soma umwandiko ukurikira maze usubize ibibazo.

Mfwati yikozeho

Mfwati yakundaga kuryarywa bigatuma arya ibiribwa bidafite 
ubuziranenge. Nyina yamutozaga kujya yitondera ibiribwa 
byakwangiza ubuzima bwe.

Yaje kuryarywa arya avoka yatoraguye mu byatsi. Yatangiye 
guhomvomvywa n’ububabare, nyina ajya kureba ikimuhomvomvya. 
Yasanze yakapfakapfwe n’indwara yatewe no kurya ibidafite 
ubuziranenge. Amubaza impamvu, amusubiza ko yaryarywe 
akarya avoka mbi. Nyina yahise amushakira umuti uvanze n’ubuki 
bwahovywe n’inzuki.

Bidatinze Mfwati yarazanzamutse atangazwa n’inzuki zihova 
ubuki bumukijije. Ntiyongeye kuryarywa ngo yongere arye ibiribwa 
byamwangiriza ubuzima.

6. Itegereze amashusho wahawe ukore inkuru wandika interuro imwe kuri buri shusho.

7. Soma kandi wandike mu mukono wigana amagambo akurikira.

8. Soma kandi wandike mu mukono wigana interuro ikurikira.

9. Uzurisha ibihekane mfw, mvy, mvyw, pfw, pfy, vw ukore 
interuro yumvikana, uyandike unoza mu ikaye yawe.

a) I____ati itera ingemwe z'ibiti neza.
b) Yahomvo____e cyane sinamwumva.
c) Yakoze amakosa ahomvo____a na yo.
d) Inka yakapfaka_____e ubwatsi. 
e) Indabo zikunda guho_____amo ubuki. 
f) Yakapfaka____e n’uburwayi.