UBUMENYI BW'IBIDUKIKIJE GRADE 1 TG

Topic outline

• 

  General

  • Announcements Forum
  • IBIDUKIKIJE N1 TG File

    Mark as done
• IGICE CYA I: INTANGIRIRO RUSANGE

  1.1. Intangiriro

   Ubumenyi bw’Ibidukikije ni ryo shingiro ry’ibyigwa bigenewe abana biga mu mashuri y’inshuke bafite kuva ku myaka 3 kugeza ku myaka 6. Ibikorwa bikubiye mu nyigisho zigize ikigwa cy’Ubumenyi bw’Ibidukikije bifasha umwana wiga mu ishuri ry’inshuke: • Kwitegereza bimufasha kubona ibisubizo by’ibibazo yibaza ari nako agenda ashira amatsiko aterwa n’ibintu binyuranye abona aho atuye, bityo agasonukirwa n’isi atuyeho. Ibi bituma akurana imyitwarire ikwiye irinda ubuzima bwe n’ubw’abandi, agira uruhare mu kwita no kubungabunga ibidukikije.

   • Kugaragaza ko yiyizi nk’umuntu mu muryango kandi agasobanukirwa ko abo babana mu muryango hari ibyo bahuriraho n’ibyo batandukaniraho. Yitoza kugirira isuku umubiri we no kugira uruhare mu kurya indyo yuzuye.

   • Kugaragaza ko asobanukiwe n’ibimera, ibisimba, ibidukikije kamere ndetse n’ibyakozwe n’abantu biranga aho atuye, agira uruhare mu kubibungabunga kandi ashimira Imana ku byo yaremye. 

   1.2. Impamvu z’iki gitabo Igitabo cy’Ubumenyi bw’Ibidukikije cy’umwarimu mu mashuri y’inshuke kizafasha umurezi kimwereka uburyo bwo kuyobora abana bo muri iki kiciro cy’uburezi ku bijyanye n’imyigire n’imyigishirize y’ikigwa cy’Ubumenyi bw’Ibidukikije. Iki gitabo kizafasha mu gukemura ibibazo bimwe na bimwe abarezi bahuraga na byo mu myigishirize y’iki kigwa. Bazasangamo ingero z’uburyo buboneye bwo kwigisha abana bo mu mashuri y’inshuke binyuze mu kwitegereza, mu mikino, indirimbo n’imivugo. Iki gitabo kigaragaza ingero z’imfashanyigisho zishobora kwifashishwa mu kwigisha amasomo atandukanye y’Ubumenyi bw’Ibidukikije ndetse n’ibikorwa binyuranye byakorwa n’abana ubwabo cyangwa bayobowe n’umurezi. Iki gitabo cyongerera umurezi ubushobozi bwo guhuza ubumenyi bw’ibidukikije n’ibindi byigwa kuko mu mashuri y’inshuke, ikigwa (Learning area) kitigishwa ukwacyo nko mu bindi byiciro by’uburezi.

   1.3. Imiterere y’iki gitabo Iki gitabo cy’Ubumenyi bw’Ibidukikije cy’umwarimu cyubakiye ku nyigisho cumi n’eshanu, nk’uko zigaragara mu nteganyanyigisho y’uburezi bw’inshuke. Buri nyigisho itangirwa n’imbonerahamwe igaragaza imitwe yose n’amasomo ayigishwamo kuva mu mwaka wa mbere kugera mu mwaka wa gatatu w’amashuri y’inshuke.

  Buri mutwe ugizwe n’ingingo zikurikira: 

  • Ubushobozi bw’ingenzi bugamijwe 

  • Ingingo nsanganyamasomo

   • Inama ku myigishirize ya buri somo

   • Izindi nama zirebana n’umutwe 

  • Ingero z’ibikorwa bihuza umutwe n’ibindi byigwa

   • Isuzumabushobozi risoza umutwe

  1.4. Uburyo bw’imyigire n’imyigishirize bukoreshwa mu kwigisha isomo ry’Ubumenyi bw’Ibidukikije mu mashuri y’inshuke

  Imyigire n’imyigishirize y’amasomo yo mu kigwa cy’Ubumenyi bw’Ibidukikije ishingiye ku bikorwa biha uruhare umwana mu myigire ye. Mu kwigisha ubumenyi bw’ibidukikije ni ngombwa kubihuza n’ubuzima busanzwe herekanwa akamaro isomo rifitiye abana. 

  Mu kwigisha amasomo y’Ubumenyi bw’Ibidukikije, umurezi agirwa inama yo gukoresha ingendoshuri, udukino, indirimbo n’imivugo byibanda mu ugushyira abana mu matsinda mato. Afasha buri mwana gukuza ubushobozi bwo kwivumburira, akina yitegereza akorakora, yihumuriza, abaza kandi yungurana ibitekerezo n’abandi.

   Uko ikigwa cy’Ubumenyi bw’Ibidukikije gihuzwa n’ibindi byigwa 

  Insanganyamatsiko zikoreshwa mu kwigisha ibindi byigwa, zakuwe mu kigwa cy’Ubumenyi bw’ibidukikije. Imbonerahamwe ikurikira ni urugero rugaragaza ibikorwa byakorwa mu bindi byigwa bashingiye ku kigwa cy’Ubumenyi bw’ Ibidukikije baramutse bageze ku mutwe w’ibice by’ikimera: imbuto
  

  
  

  
  

  Umwana akora ibikorwa bitandukanye bimufasha gukoresha ibyumviro binyuranye by’umubiri akurikije insanganyamatsiko y’uwo munsi. Umurezi ategura imfashanyigisho zifatika kandi zinyuranye kugira ngo yorohereze umwana kwiga binyuze mu byumviro binyuranye by’umubiri.Umurezi azirikana kandi guha agaciro uburezi budaheza no kwita ku bana bafite ibibazo byihariye
  

  1.5. Ibyo umurezi, umwana n’umubyeyi basabwa mu myigire n’imyigishirize y’Ubumenyi bw’Ibidukikije.
  

  Uburezi bw’umwana busaba ubufatanye bw’umwana we ubwe, umubyeyi ndetse n’umurezi.
  

  1.5.1 Ibyo umurezi asabwa gukora igihe yigisha Ubumenyi bw’Ibidukikije.

  Kugira ngo imyigire n’imyigishirize igende neza, umurezi w’inshuke asabwa ibi bikurikira:

   • Umurezi agomba gushyikirana n’ababyeyi bikamufasha kumenya amakuru y’umwana,

   • Gutanga amakuru ku bijyanye n’iterambere ry’umwana yifashishije ikusanyanyandiko;

   • Gutanga ibikorwa bituma abanyeshuri bagira uruhare mu myigire yabo bakoresheje ibyumviro binyuranye; 

  • Gutegura imfashanyigisho zijyanye n’isomo agiye kwigisha kandi zitarangaza abanyeshuri ariko ashobora no gufatanya na bo kuzikora cyangwa akazibatuma;

   • Gutegura ibikorwa n’imyitozo aha abana ashingiye ku buzima bwabo bwa buri munsi no ku bintu basanzwe babona;
  

  • Kwita ku bana bose anakangurira buri wese kugira uruhare mu byo akora;

   • Guha umwana umwanya uhagije wo kugaragariza bagenzi be ibyo ashoboye no kubabwira ubushakashatsi yakoze;

   • Gutanga imyitozo yibanda ku bintu umwana ahura na byo mu buzima bwe bwa buri munsi kandi ikaba imusaba gutekereza ku rwego rwe;

   • Guhitamo aho amasomo atangirwa haba hanze cyangwa mu ishuri yibanda ku gushyira abana mu matsinda ndetse no mu nguni zo mu ishuri yateguye akurikije insanganyamatsiko;

   • Kwigisha abana uhereye ku byo bazi mbere yo kugera ku isomo rishya kugira ngo bibafashe kwivumburira isomo ry’umunsi;

   • Kwinjiza ingingo nsanganyamasomo mu kigwa cy’Ubumenyi bw’Ibidukikije, akoresheje imikino, indirimbo, inkuru n’ibikorwa bitandukanye;

   • Guha abana imyitozo ihagije ituma bazamura ubushobozi nsanganyamasomo kuko butagombera ikigwa runaka;

   • Kwigisha amasomo y’Ubumenyi bw’Ibidukikije ayahuza n’ibindi byigwa

   • Guhora yihugura uko ashoboye mu bijyanye n’ubumenyi bw’imikurire n’imihindagurikire y’umwana , n’uko imyigishirize yo mu mashuri y’ishuke imusaba kubihuza n’ubushobozi bwite bwa buri umwana ku giti ke..
  

  1.5.2 Ibyo umwana asabwa mu gihe yiga Ubumenyi bw’Ibidukikije
  

  Kugira ngo imyigire n’imyigishirize igende neza, umwana wo mu ishuri ry’inshuke asabwa ibi bikurikira:

   • Kumenya gukorana n’abandi, kwihangana no kwemeranya ku gisubizo kiri cyo;

   • Gukora ibikorwa bye bwite cyangwa gufatanya na bagenzi be;

   • Kwifashisha imfashanyigisho agakora umukoro ahawe n’umurezi no kwihangira ibye;

   • Kubaha bagenzi be no kugira ikinyabupfura mu ishuri n’ahandi hose; • Gufata no gukoresha neza ibikoresho bye n’iby’abandi. 

  • Kumenya kwitegereza, gukorakora no gushyira ibintu mu buryo hakurikijwe ubushobozi bwabo;

   • Kwiga bakina.
  

  1.5.3 Uruhare rw’umubyeyi mu myigire n’imyigishirize y’Ubumenyi bw’Ibidukikije
  

  Umwana wiga muri iki kiciro cy’amashuri y’inshuke aba akiri muto ku buryo ababyeyi basabwa kumuba hafi cyane mu buzima bushya bw’ishuri aba atangiye. Ababyeyi basabwa ibi bikurikira: 

  • Guha umwana ibikoresho byose nk’uko byagenwe n’ishuri yigaho;

   • Kubaza umwana ibyo yakoze ku ishuri buri munsi. Ibi bikorwa hagendewe ku kigero cy’umwana;

   • Guha umwana umwanya wo gukora imikoro yo mu rugo no gukina yigana ibyo bize;

   • Kuyobora umwana igihe akora imikoro yo mu rugo;

   • Gushimira umwana ku byo akora no kumutera umwete;

   • Gusura kenshi umwana ku ishuri no kuvugana kenshi n’umurezi ku myigire y’umwana; 

  • Kugira imigirire yubaha ibikorwa bijyanye n’ibidukikije mu rugo; n’ ibindi.

   • Gutega amatwi igihe umwana abara inkuru y’ibyakozwe ku ishuri.

   • Kumva neza ibibazo umwana abaza igihe aganira ku birebana n’Ubumenyi b’Ibidukikije no kumuha ibisubizo biri byo, bisobanutse, byoroshye kandi biri ku kigero agezemo.

  1.6. Kwita ku burezi bw’abana bafite ibyo bagenerwa byihariye mu myigire yabo
  

  Umurezi azakoresha uburyo bukwiye bwo gufasha abana bafite imbogamizi mu myigire yabo hitabwa ku bibazo bafite kugira ngo na bo bakurikire amasomo nk’abandi. Bimwe mu byo umurezi azakora ni ibi bikurikira:

   • Kubategurira imyitozo iri ku rwego rwabo, ibikoresho n’imfashanyigisho byihariye mu gihe biga no mu gihe bakora isuzuma;

   • Gukurikirana ko na bo bagira uruhare mu myigire kimwe n’abandi bana; 

  • Gukurikirana ko bakina kimwe n’abandi bana hitawe ku mwihariko wa buri mwana;

   • Kubakorera ubuvugizi igihe bikenewe hagamijwe kubabonera ubufasha bwihariye.
  

  1.7. Isuzumabushobozi mu kigwa cy’Ubumenyi bw’Ibidukikije
  

  • Isuzumabushobozi rigomba gushingira ku bushobozi umwana agenda yubaka mu buzima bwe bwa buri munsi bugaragara mu gihe ashyira mu bikorwa ibyo yize mu kigwa cy’Ubumenyi bw’ibidukikije.

   • Isuzumabushobozi ryo kunoza imyigire n’imyigishirize rigamije gusuzuma ko abana bari kwiga uko bikwiye Ubumenyi bw’Ibidukikije, rikorwa mu gihe k’isomo. Umurezi akoresha uburyo buziguye n’ubutaziguye yifashishije ibibazo n’imyitozo itanzwe mu buryo bwo mu mikino n’indirimbo.

   • Nubwo hateganyijwe isuzuma risoza umutwe, umurezi agomba guhora yibuka ko nta mwanya wihariye wagenewe isuzuma mu myigishirize yo mu mashuri y’ishyuke ; bityo akamenya kwitegereza, kumva no kwita kuri buri gikorwa cy’umwana kigaragaje ubushobozi agezeho mu kigwa cy’Ubumenyi bw’ibidukikije. Ubushobozi bw’umwana bugaragarira :

   - Mu bikorwa n’imyitwarire ye igihe akina, 

  - Igihe atanga ibitekerezo bye, - Igihe abaza ibibazo cyangwa asubiza avuga. 

   - Igihe asubiza yandika cyangwa ashushanya ku rwego rwe. 

   • Ahereye ku ngingo ngenderwaho mu gusuzuma urwego rw’ubushobozi (ubumenyi, ubumenyingiro n’ubukesha) kandi akoresheje uburyo bumworoheye, umurezi agenda abika buhoro buhoro kandi ku gihe amakuru ajyanye n’ubushobozi bwa buri munyeshuri , ashobora kwifashisha ifishi y’iterambere ry’umwana. Ibi bigakorwa umunsi ku wundi.

   • Gutegura imyitozo ihanitse yo guha abana bagaragaje ubushobozi by’ibyo biga mu buryobwihuse,

   • Gutegura uburyo bwo kuzamurira ubushobozi abo bifata umwanya ngo bagaragaze ubushobozi.

   • Mu isuzumabushobozi, ikigero cy’ubushobozi bw’umwana nticyandikwa mu mibare, mu ijanisha cyangwa se mu bundi buryo bwose bugereranya abana. Ahubwo hakoreshwa amagambo agaragaza ibyo umwana ashoboye.

  1.8. Ibitabo byifashishijwe mu itegurwa ry’amasomo 

  Ibitabo byifashishijwe mu gutegura amasomo atandukanye bigaragara mu mpera z’iki gitabo.
  

  1.9. Imbonerahamwe y’ibyigwa
  

  
  

  
  

  
  

  
  

  
  

  
  

• IGICE CYA II: IMYIGISHIRIZE YA BURI NYIGISHO

  INYIGISHO YA 1 UMURYANGO WANGE

  1.0 Intangiriro

  Kwigisha umwana umuryango we no kwivuga umwirondoro ni igikorwa k’ingenzi. Muri iyi nyigisho, azahabwa urubuga rwo kwibwira bagenzi be no kubatega amatwi; azahuriramo n’imikino imutoza kuvuga ashize amanga mu ijwi ryumvikana. Ubumenyi butandukanye bushingiye ku mazina ye ku mazina y’abagize umuryango we, ku mazina ya bagenzi be no kumenya ko habaho ibitsina bibiri: igitsina gabo n’igitsina gore, buzamwubakamo imbaraga zo kwigirira ikizere. Ibi byose bizakomeza kumutoza gushimira Imana yamuremye ikamuha umuryango n’inshuti. 

   Amasomo akurikira ntabwo yigishwa akurikiranye kugira ngo atarambira abana. Igihe azigishirizwa bigaragara mu isaranganyamasomo. Mu mbonerahamwe ikurikira akarongo kavuga ko uwo mutwe utigishwa muri uwo mwaka.
  

  
  

  
  

  1.1 Ngewe: Kwivuga umwirondoro (Umwaka wa mbere)

   1.1.1 Ubushobozi bw’ingenzi bugamijwe
  

  Abana bazaba bashobora kuvuga umwirondoro wabo mu ruhame mu ijwi ryumvikana; no kugaragaza ko Imana yaremye umuntu ikamuha ubushobozi bwishi.
  

  1.1.2. Ingingo nsanganyamasomo
  

  • Umuco w’amahoro n’indangagaciro: Mu gihe baganira ku mwirondoro wabo, abana bazaba bashobora gutega amatwi bagenzi babo no guha agaciro igitekerezo cya buri wese. Bazitoza guhana umwanya mu mikino yo mu nguni no mu biganiro.

   • Uburinganire n’ubwuzuzanye bw’igitsina gabo n’igitsina gore: Mu gihe abana baganira ku mwirondoro wabo cyane cyane mu isomo bigamo igitsina gore n’igitsina gabo, bagomba kwibukiranya ko abahungu n’abakobwa badasumbanya uburenganzira n’ubushobozi. Ibyo bigashimangirwa no mu mikino ndetse n’amatsinda bakoreramo aho hatabaho ayiganjemo igitsina kimwe.

   • Uburezi budaheza: Abana bafite ubumuga, imyitwarire n’ibibazo byihariye bagomba gufashwa badahutajwe kugira ngo na bo bagire uruhare mu isomo. Abana bafite ubumuga bwo kutavuga neza n’abakerewe kumenya kuvuga umurezi agomba kubafasha mu buryo bundi bwabafasha gutanga ibitekerezo ku mwirondoro wabo bitabaye ngombwa ko bavuga.
  

  1.1.3 Inama ku myigishirize y’aya masomo Isomo rya mbere:

   Kuvuga amazina ye n’imyaka ye
  

  a. Intego y’isomo

   Umwana azaba ashobora kuvuga amazina ye n’imyaka ye no gutega amatwi imyirondoro ya bagenzi be.

   b. Imfashanyigisho

   Ifoto y’umwana (aho bishoboka) cyangwa igishushanyo umwana yikoreye, ifoto y’umuryango (aho bishoboka) cyangwa igishushanyo umwana yikoreye, ibumba, umupira wo gukina, umugozi wo gusimbuka.
  

  c. Imigendekere y’isomo
  

  
  

  
  

  Ikitonderwa 

  Aya masomo yombi akurikira yigishwa kimwe n’isomo rya mbere. Umurezi ariko arasabwa kugendera ku nama ziri mu ngingo 1.1.4 muri iki gitabo.
  

  Isomo rya 2: Kuvuga igitsina ke: gutandukanya abahungu n’abakobwa, abagabo n’abagore
  

  a. Intego y’isomo Abana bazaba bashobora gutandukanya abantu bashingiye ku gitsina 

  b. Imfashayigisho Igishushanyo kiriho abagize umuryango, umuhungu, umukobwa n’ababyeyi babo bombi. - ibipupe, igitabo: Ngewe n’umuryango wange umwaka wa 1.
  

  1.1.4 Izindi nama n’amakuru bijyanye n’uyu mutwe
  

  Iyi nyigisho ijyanye n’umwirondoro isaba ubwigengesere buhanitse ku ruhande rw’umurezi: mu gihe abana bavuga ku bagize umuryango wabo n’amazina yabo, boroherezwa mu buryo bwo kudakoresha papa cyangwa se mama mu gihe abo bavugwa haruguru batabafite. N’umwana utabafite cyangwa se ubafite atazi ko abafite, ahabwa uburenganzira bungana n’abandi mu guhabwa ijambo ryo kuvuga ku muryango we n’ubwo utandukanye n’uteganyijwe mu nteganyanyigisho.
  

  1.1.5 Ingero z’ibikorwa bihuza uyu mutwe n’ibindi byigwa
  

  
  

  
  

  1.1.6 Isuzumabushobozi risoza uyu mutwe
  

  Imbonerahamwe y’umwirondoro yateguwe mu isomo rya mbere izamanikwa ahagaragara ku buryo ikoreshwa buri munsi mu mwitozo wo kumenyekenisha ko ageze mu ishuri cyangwa se ko atashye. Mu gihe bakora uwo mwitozo, no mu gihe bakina indi mikino umurezi akomeza gusuzuma niba baramenye kuvuga umwirondoro wabo.
  

  1.2. Umuryango wange muto (umwaka wa mbere) 

  1.2.1 Ubushobozi bw’ingenzi bugamijwe
  

  Abana bazaba bashobora kuvuga ku bagize umuryango wabo muto, isano bafitanye n’uruhare rwa buri wese ku mibereho myiza y’umuryango.
  

  1.2.2 Ingingo nsanganyamasomo:
  

  • Umuco w’amahoro n’indangagaciro: Mu gihe baganira ku bagize umuryango wabo, abana bazaba bashobora kuvuga uruhare rwa buri muntu ugize umuryango we n’amasano bafitanye no guha agaciro uruhare rwa buri wese. Abana bazakomeza kugira umuco wo gukorera hamwe nk’umuryango. Buri mwana azatozwa umuco wo gushimira Imana yabahaye umuryango no kugira umuco wo gufashanya.

   • Uburinganire n’ubwuzuzanye bw’igitsina gabo n’igitsina gore: Mu gihe abana baganira cyanecyane muisomo bigamo umuryango wabo bagomba kwibukiranya ko igitsina gore n’igitsina gabo badasumbanya uburenganzira n’ubushobozi. Ibyo bigashimangirwa no mu mikino itandukanye bakina ndetse n’ibikorwa bakora, hakirindwa ubwiganze bw’igitsina kimwe mu matsinda bakoreramo. 

   • Uburezi budaheza: Abana bafite ubumuga, imyitwarire n’ibibazo byihariye bagomba gufashwa badahutajwe kugira ngo na bo bagire uruhare mu isomo. Abana bafite ubumuga bwo kutavuga neza n’abakerewe kumenya kuvuga umurezi agomba kumufasha mu buryo bundi bwamufasha gutanga ibitekerezo ku mwirondoro we bitabaye ngombwa ko avuga.
  

  1.2.3 Inama ku myigishirize y’aya masomo:
  

  Isomo rya mbere: Abagize umuryango muto: data, mama, abana
  

  a. Intego y’isomo 

  Kuvuga amazina y’abagize umuryango no kuvuga isano afitanye n’abagize umuryango we muto.

   b. Imfashanyigisho. 

  Amashusho yerekana umuryango, Ibitabo by’umunyeshuri byerekana amashusho y’umuryango, ibumba, CD aho bishoboka, impapuro, ibirere, umupira wo gukina, umugozi wo gusimbuka.

   c. Imigendekere y’isomo
  

  
  

  
  

  
  

  Ikitonderwa:
  

  Aya masomo abiri akurikira yigishwa kimwe n’isomo: “Abagize umuryango muto”. Umurezi azifashisha izindi nama zatanzwe mu mutwe wa kabiri.
  

  Isomo rya 2: Abagize umuryango muto ab’igitsina gore, n’ab’igitsina gabo, abakuru n’abato.
  

  a. Intego

   Abana bazaba bashobora kuvuga amatsinda mato y’abagize umuryango wabo.

   b. Imfashanyigisho 

  Ibishushanyo n’amafoto by’abagize umuryango, n’imyambaro ibagaragaza. - Igitabo “Ngewe n’umuryango wange: umwaka wa 3”.
  

  Isomo rya 3:Ubufatanye bw’abagize umuryango 

  a. Intego 

   Abana bazaba bashobora gusobanura uburyo umuryango wabo ufatanya mu rugo 

  b. Imfashanyigisho

   Ibishushanyo n’amafoto by’abagize umuryango muto, n’imyambaro ibagaragaza. - Igitabo “Ngewe n’umuryango wange: umwaka wa 1”.

  1.2.4 Izindi nama n’amakuru bijyanye n’uyu mutwe 

   Twite ku nama zatanzwe ku mutwe : Kwivuga umwirondoro 

  1.2.5 Ingero z’ibikorwa bihuza uyu mutwe n’ibindi byigwa
  

  
  

  
  

  1.2.6 Isuzumabushobozi risoza uyu mutwe:

   Ibihangano abana bakoze ku muryango wabo, bizamurikwa ahagaragara ku buryo biba bimwe mu byo abana bahitamo gukinisha buri munsi. Mu gihe bakina na byo cyangwa bashaka kugira icyo bongeraho, umurezi aboneraho gusuzuma niba baramenye koko abagize umuryango wabo muto, isano bafitanye n’uruhare rwa buri wese mu mibereho myiza y’umuryango. 

   1.3 Umuryango mugari (Umwaka wa kabiri) 

  1.3.1. Ubushobozi bw’ingenzi bugamijwe
  

  Abana bazaba bashobora gukoresha uko bikwiye amagambo aranga amasano y’abantu bo mu muryango mugari wabo no guha agaciro abagize umuryango.
  

  1.3.2 Ingingo nsanganyamasomo 
  • Umuco w’amahoro n’indangagaciro: Mu gihe baganira ku bagize umuryango 
  wabo mugari, abana bazaba bashobora gukomeza guha agaciro abawugize. 
  Bitoza kugira umuco mwiza wo gukundana no gufashanya, kubaha abantu 
  bakuze no kwita kubanyantege nke. Ingingo y’ubufatanye bw’abagize umuryango 
  izaganirwaho buri uko abana bagenda bamenya amasano bafitanye banasangiza 
  bagenzi babo uburyo bwo gufatanya mu miryango itandukanye. 
  • Uburinganire n’ubwuzuzanye bw’igitsina gabo n’igitsina gore: Mu gihe abana 
  baganira cyane cyane mw’isomo bigamo ubufatanye bw’abagize umuryango 
  bagomba kwibukiranyako igitsina gore n’igitsina gabo badasumbanya 
  uburenganzira n’ubushobozi mu muryango. Ibyo bigashimangirwa no mu mikino 
  itandukanye bakina ndetse n’ibikorwa bakora, hakirindwa ubwiganze bw’igitsina 
  kimwe mu matsinda bakoreramo. 
  • Uburezi budaheza: Abana bafite ubumuga, imyitwarire n’ibibazo byihariye 
  bagomba gufashwa badahutajwe kugira ngo na bo bagire uruhare mu isomo. 
  Mu busabane agirana n’ababyeyi, umurezi n’umubyeyi bibukiranya ko umwana 
  wese ari nk’undi; ibi bituma abana bitoza kubaha abantu bose uko bari, bityo 
  n’abana bakitoza kubaha abakuru bafite ubumuga kimwe n’abatabufite mu 
  

  muryango wabo mugari. 

  1.3.3 Inama ku myigishirize y’aya masomo: 
  Isomo rya mbere : Abagize umuryango mugari: papa, mama, mukuru, 
  murumuna, sogokuru, nyogokuru. 
  a. Intego y’isomo
  Kuvuga amazina y’abagize umuryango mugari no kuvuga isano bafitanye. 
  b. Imfashanyigisho
  Amashusho yerekana umuryango, ibitabo by’umunyeshuri byerekana amashusho 
  y’umuryango, ibumba, CD aho bishoboka, impapuro, ibirere, umupira wo gukina, 
  umugozi wo gusimbuka. 
  

  c. Imigendekere y’isomo

  
  

  
  

  
  

  
  

  Isomo rya 2: Kuvuga abagize umuryango mugari
  a. Intego y’isomo
  Abana bazaba bashobora kuvuga ku bagize umuryango wabo mugari
  b. Imfashanyigisho
  Ibishushanyo n’amafoto by’abagize umuryango mugari, n’imyambaro ibagaragaza. - 
  

  Igitabo “Ngewe n’umuryango wange: umwaka wa 2”.

  Isomo rya 3: Kuvuga abagize umuryago mugari no kurondora ibyo 
  bahuriyeho n’ibyo batandukaniyeho
  a. Intego y’isomo
  Abana bazaba bashobora kuvuga ibyo abagize umuryangobahuriyeho n’ibyo 
  batandukaniyeho.
  b. Imfashanyigisho
  Ibishushanyo n’amafoto by’abagize umuryango mugari, n’imyambaro ibagaragaza. - 
  Igitabo “Ngewe n’umuryango wange: umwaka wa 2”.
  Isomo rya 4: Ubufatanye bw’abagize umuryango
  a. Intego y’isomo 
  Abana bazaba bashobora gusobanura uburyo abagize umuryango wabo bafatanya
  b. Imfashanyigisho
  Amashusho agaragaza abagize umuryango bari gukora imirimo itandukanye
  1.3.4 Izindi nama n’amakuru bijyanye n’uyu mutwe 
  • Ingingo UBUFATANYE BW’ABAGIZE UMURYANGO yateguwe nk’isomo, ifatwe 
  nk’indangagaciro igenda iganirwaho uko abana biga abagize imiryango yabo. Ni 
  byiza guhita baganira n’uburyo abagize umuryango bafatanya mu buzima bwa 
  buri munsi. 
  

  1.3.5 Ingero z’ibikorwa bihuza uyu mutwe n’ibindi byigwa

  
  

  1.3.6 Isuzumabushobozi risoza uyu mutwe: 
  Mu gihe bakina bakoresha igiti cy’amasano bubatse, banakina imikino yigana mu nguni 
  umurezi aboneraho gusuzuma niba baramenye koko amasano bafitanye n’abagize 
  

  umuryango wabo, n’ubufatanye bwa buri wese mu mibereho myiza y’umuryango. 

  1.4 Ibyo abantu bahuriyeho n’ibyo batandukaniyeho (Umwaka wa gatatu)
  1.4.1 Ubushobozi bw’ingenzi bugamijwe: 
  Abana bazaba bashobora gutahura ko abantu bose ari bamwe n’ubwo bafite 
  ibibatandukanya. 
  1.4.2. Ingingo nsanganyamasomo 
  • Umuco w’amahoro n’indangagaciro: Mu gihe baganira ku byo abantu bahuriyeho 
  n’ibyo batandukaniyeho abana bazaba bashobora gukomeza guha agaciro buri 
  muntu wese batitaye ku bimutandukanya n’abandi. Bitoza kugira umuco mwiza 
  wo kuzuzanya no gukorera hamwe
  • Uburinganire n’ubwuzuzanye bw’igitsina gabo n’igitsina gore: Mu gihe abana 
  baganira bagomba kwibukiranya ko n’ubwo abantu b’igitsina gore n’ab’igitsina 
  gabo batandukanye, badasumbanya uburenganzira n’ubushobozi. Ibyo 
  bigashimangirwa no mu mikino itandukanye bakina ndetse n’ibikorwa bakora, 
  hakirindwa ubwiganze bw’igitsina kimwe mu matsinda bakoreramo. 
  • Uburezi budaheza: Abana bafite ubumuga, imyitwarire n’ibibazo byihariye 
  bagomba gufashwa badahutajwe kugira ngo na bo bagire uruhare mu isomo. 
  Mu busabane bagirana umurezi n’umubyeyi bibukiranya ko umwana wese ari 
  nk’undi; ibi bituma abana bitoza kubaha abantu bose uko bari, bityo n’abana 
  bakitoza kubaha abakuru n’abato, abafite ubumuga kimwe n’abatabufite. 
  1.4.3 Inama ku myigishirize y’aya masomo 
  Isomo rya mbere: Ibyo abantu bahuriyeho
  a. Intego y’isomo
  Kurondora ibintu abantu bahuriyeho. 
  b. Imfashanyigisho
  Amashusho yerekana abantu batandukanye basangir, Ibitabo by’umunyeshuri 
  by’ibidukikije, ibumba, CD aho bishoboka, impapuro, ibirere, umupira wo gukina, 
  

  umugozi wo gusimbuka, … 

  c. Imigendekere y’isomo

  
  

  
  

  
  

  Ikitonderwa
  Isomo rya 2 ryigishwa kimwe n’isomo rya mbere.
  Isomo rya 2: Ibyo abantu batandukaniyeho.
  a. Intego y’isomo
   Abana bazaba bashobora kuvuga ibyo abantu bahuriyeho n’ibyo batandukaniyeho.
  b. Imfashanigisho
  Amashusho y’abantu batandukanye. 
  • Rizatangwe nk’irya mbere. Ariko mu fashanyigisho umurezi azibande ku byo 
  

  abantu batandukaniyeho: ibara ry’uruhu, imyemerere, imiterere y’umubiri… 

  1.4.4 Izindi nama n’amakuru bijyanye n’uyu mutwe 
  • Inkuru : 
  Umuryango wa Furaha
  Furaha ni umuganga iwacu muri Gisagara. Yavukiye mu gihugu cy’ubudage, ageze mu 
  Rwanda arahakunda, arahakorera ahubaka n’umuryango. Umugore we Uwamahoro 
  acuruza imyambaro mu rusisiro. Babyaranye abana batatu : Mahoro asa na se cyane 
  ari ku ruhu no ku isura.Ni muremure kandi arananutse afite n’misatsi y’amarende. 
  Muhire ni umwana w’umuhungu usa na nyina, arabyibushye kandi ni urukara cyane. 
  Kanyange ni we bucura, uruhu rwe ruravanze, ntiwamenya niba ari umuzungu cyangwa 
  umwirabura. Icyo tubakundira ni uko nubwo ari abasirimu, bataduheza mu busitani 
  bwabo. Kenshi baradutumira, tukambara neza, tugakina, tukanasangira amafunguro 
  yo ku cyumweru nimugoroba. 
  • Mu mashusho umurezi ategura gukoresha, aho bishoboka akoresha amafoto 
  

  asanzwe; kuko ni yo agaragaza neza bimwe mubiranga abantu.

  1.4.5 Ingero z’ibikorwa bihuza uyu mutwe n’ibindi byigwa. 

  
  

  1.4.6 Isuzumabushobozi risoza uyu mutwe: 
  Mu gihe bakina bakoresha amashusho y’ibintu n’abantu byakoreshejwe muri uyu 
  mutwe, banakina imikino yigana mu nguni umurezi aboneraho gusuzuma niba 
  baramenye koko ibyo abantu bahuriyeho n’ibyo batandukaniyeho.
  1.5 Abagize umuryango wange mugari (Umwaka wa gatatu)
  1.5.1. Ubushobozi bw’ingenzi bugamijwe
  Abana bazaba bashobora gukoresha uko bikwiye amagambo aranga amasano y’abantu 
  

  bo mu muryango mugari wabo.

  1.5.2. Ingingo nsanganyamasomo: 
  • Umuco w’amahoro n’indangagaciro: Mu gihe baganira ku bagize umuryango 
  wabo mugari n’amasano bafitanye, abana bazaba bashobora gukomeza guha 
  agaciro abawugize, bitoza kugira umuco mwiza wo gukundana no gufashanya, 
  kubaha abantu bakuze no kwita ku banyantege nke. Ingingo y’ubufatanye 
  bw’abagize umuryango izaganirwaho buri uko abana bagenda bamenya amasano 
  bafitanye banasangiza bagenzi babo uburyo bwo gufatanya mu miryango 
  itandukanye. 
  • Uburinganire n’ubwuzuzanye bw’igitsina gabo n’igitsina gore: Mu gihe abana 
  baganira cyanecyane mu mikino bigamo ubufatanye bw’abagize umuryango 
  bagomba kwibukiranya ko igitsina gore n’igitsina gabo badasumbanya 
  uburenganzira n’ubushobozi mu muryango. Ibyo bigashimangirwa no mu mikino 
  itandukanye bakina ndetse n’ibikorwa bakora, hakirindwa ubwiganze bw’igitsina 
  kimwe mu matsinda bakoreramo. 
  • Uburezi budaheza: Abana bafite ubumuga, imyitwarire n’ibibazo byihariye 
  bagomba gufashwa badahutajwe kugira ngo na bo bagire uruhare mu isomo. 
  Mu busabane agirana n’ababyeyi, umurezi n’umubyeyi bibukiranya ko umwana 
  wese ari nk’undi; ibi bituma abana bitoza kubaha abantu bose uko bari, bityo 
  n’abana bakitoza kubaha abakuru, abafite ubumuga kimwe n’abatabufite mu 
  muryango wabo mugari. 
  

  1.5.3. Inama ku myigishirize y’aya masomo 

  Isomo rya mbere: Abagize umuryango mugari: papa, mama, mukuru, 
  murumuna, sogokuru, nyogokuru, data wacu, 
  mama wacu, masenge, marume
  a. Intego y’isomo
  Abana bazaba bashobora kuvuga amazina y’abagize umuryango mugari
  b. Imfashanyigisho
  Amashusho y’abagize umuryango mugari
  Isomo rya 2: Ubufatanye bw’abagize umuryango
  a. Intego y’isomo
  Kuvuga amazina y’abagize umuryango mugari, kuvuga isano bafitanye bazirikana ku 
  bufatanye bwabo mu iterambere ry’umuryango. 
  b. Imfashanyigisho:
  Amashusho yerekana umuryango mugari, ibitabo by’umunyeshuri byerekana 
  

  amashusho y’umuryango mugari, ibumba, CD aho bishoboka, impapuro, Ibirere.

  c. Imigendekere y’isomo
  

  
  

  

  

  

  

  1.5.4 Izindi nama n’amakuru bijyanye n’uyu mutwe 

  Ingingo ubufatanye bw’abagize umuryango n’ubwo yateguwe nk’isomo ryihariye mu 
  nteganyanyigisho, ifatwe nk’indangagaciro igenda iganirwaho uko abana biga abagize 
  imiryango yabo n’amasano bafitanye. ni byiza guhita baganira n’uburyo abagize 
  umuryango bafatanya mu buzima bwa buri munsi. 
  

  1.5.5 Ingero z’ibikorwa bihuza uyu mutwe n’ibindi byigwa

  
  

  1.5.6 Isuzumabushobozi risoza uyu mutwe 
  Mu gihe bakina cyangwa baganira ku bagize imiryango yabo n’amasano bafitanye, 
  no mu gihe banakina imikino yigana mu nguni, umurezi aboneraho gusuzuma niba 
  baramenye koko amasano bafitanye n’abagize umuryango wabo, n’ubufatanye bwa 
  

  buri wese mu mibereho myiza y’umuryango.

  INYIGISHO YA 2 AHO DUTUYE
  

  Muri iyi nyigisho “aho dutuye” umwana azungukiramo ubumenyi bushingiye ku 
  miterere n’ibintu biboneka aho atuye ahereye iwabo mu rugo, inzu n’imiterere yayo, 
  mu mududgudu ndetse no mu gihugu ke. 
  

  Amasomo akubiye muri iyi nyigisho murayasanga mu mbonerahamwe ikurikira: 

  
  

  2.1. Iwacu mu rugo (Umwaka wa mbere)
  2.1.1. Ubushobozi bw’ingenzi bugamijwe 
  Abana bazaba bashobora gutandukanya ibice bigize urugo no kuvuga akamaro ka buri 
  

  gice cy’urugo.

  2.1.2. Ingingo nsanganyamasomo 
  • Umuco w’amahoro n’indangagaciro: Mu gihe baganira ku bice bigize urugo 
  rwabo, abana bazaba bashobora kuvuga ku kamaro ka buri gice cy’urugo. Bityo, 
  bizateza imbere indangagaciro zitandukanye zirimo kugira isuku, gukoresha buri 
  gikoresho cyo mu rugo icyo cyagenewe no kugifata neza. Igihe itsinda rikorera 
  hamwe umwitozo wo kubaka urugo, abana bigiramo gukorera hamwe no kujya 
  inama. Muri uyu mutwe umwana azaboneramo ubumenyi bw’ingenzi bukuza 
  inyota n’umuco mwiza wo gukunda iwabo. 
  • Uburinganire n’ubwuzuzanye bw’igitsina gabo n’igitsina gore: Mu gihe abana 
  baganira ku bice bigize ingo zabo banavuga ku kamaro ka buri gice, bagomba 
  kwibukiranya ko igitsina gore n’igitsina gabo badasumbanya uburenganzira 
  n’ubushobozi ku birebana n’urugo rwabo. Ibyo bigashimangirwa no mu mikino 
  itandukanye bakina ndetse n’ibikorwa bakora, hakirindwa ubwiganze bw’igitsina 
  kimwe mu matsinda bakoreramo. 
  • Uburezi budaheza: Abana bafite ubumuga, imyitwarire n’ibibazo byihariye 
  bagomba gufashwa badahutajwe kugira ngo na bo bagire uruhare mu isomo. 
  Mu busabane umurezi agirana n’imiryango yabo, bagomba kurebera hamwe 
  uburyo abana bafite ubumuga badahezwa mu gukoresha ibice byose bigize 
  

  urugo rwabo uko babikeneye. 

  • Uburere mbonezabukungu: Mu gihe abana baganira ku buryo bwo gushyira 
  ibikoresho mu mwanya wabyo no kubirinda kononekara, umurezi ashobora 
  kwagura ikiganiro mu ruhare iyo myitwarire myiza igira mu icungamutungo. 
  

  2.1.3. Inama ku myigishirize y’aya masomo

  Isomo rya mbere: Ibice by’ingenzi bigize iwacu mu rugo
  

  a. Intego y’isomo
  Kurondora ibice bigize urugo
  b. Imfashanyigisho
  Amashusho yerekana ibice by’ingenzi bigize iwacu mu rugo, Ibitabo by’umunyeshuri 
  byerekana amashusho y’ibice by’ingenzi bigize iwacu mu rugo, udutafari two 
  

  kubakisha, impapuro,uduti, ibirere

  Isomo rya 2: Akamaro ka buri gice cy’urugo
  a. Intego y’isomo
  Kurondora ibice bigize urugo no kuvuga akamaro ka buri gice cy’urugo.
  b. Imfashanyigisho 
  Amashusho yerekana ibice by’ingenzi bigize iwacu mu rugo, Ibitabo by’umunyeshuri 
  byerekana amashusho y’ibice by’ingenzi bigize iwacu mu rugo, udutafari two 
  kubakisha, impapuro,uduti, ibirere
  

  c. Imigendekere y’isomo

  
  

  
  

  
  

  2.1.4. Izindi nama n’amakuru bijyanye n’uyu mutwe 
  • Mu gihe gusohoka bidashobotse, intangiriro y’aya masomo ishobora kuba 
  umuvugo muto uvuga ku: IWACU MU RUGO. 
  

  2.1.5. Ingero z’ibikorwa bihuza uyu mutwe n’ibindi byigwa 

  
  

  2.1.6 Isuzumabushobozi risoza uyu mutwe 
  Ibihangano abana bakoze ku bice bigize urugo, bizamurikwa ahagaragara ku buryo biba 
  bimwe mu byo abana bahitamo gukinisha buri munsi. Mu gihe bakina na byo cyangwa 
  bashaka kugira icyo bongeraho, umurezi aboneraho gusuzuma niba baramenye koko 
  

  ibice bigize urugo n’akamaro kabyo.

  2.2 Inzu y’iwacu (Umwaka wa kabiri)
  2.2.1.Ubushobozi bw’ingenzi bugamijwe: 
  Abana bazaba bashobora gutandukanya ibyumba bigize inzu, akamaro ka buri cyumba 
  k’inzu n’ibikoresho bihaboneka. 
  2.2.2. Ingingo nsanganyamasomo: 
  • Umuco w’amahoro n’indangagaciro: Mu gihe baganira ku byumba bigize inzu, 
  abana bazaba bashobora kuvuga ku kamaro ka buri cyumba. Bityo, bizateza 
  imbere indangagaciro zitandukanye zirimo kugira isuku, kugumisha ibikoresho 
  mu mwanya byagenewe, kubikoresha icyo byagenewe no kubifata neza. Igihe 
  itsinda rikorera hamwe umwitozo wo kubaka cyangwa gushushanya urugo 
  n’inzu, abana bigiramo gukorera hamwe no kujya inama. Muri uyu mutwe 
  umwana azaboneramo ubumenyi bw’ingenzi bukuza inyota n’umuco mwiza wo 
  gukunda iwabo no kwitoza kuhafata neza muri rusange. 
  • Uburinganire n’ubwuzuzanye bw’igitsina gabo n’igitsina gore: Mu gihe abana 
  baganira ku byumba bigize inzu zabo banavuga ku kamaro kabyo, bagomba 
  kwibukiranya ko igitsina gore n’igitsina gabo badasumbanya uburenganzira 
  n’ubushobozi ku birebana n’urugo rwabo. Ntibikwiriye ko umwana umwe ahabwa 
  icyumba kiza cyangwa kinini bashingiye ku gitsina ke. Ibyo bigashimangirwa no 
  mu mikino itandukanye bakina ndetse n’ibikorwa bakora, hakiridwa ubwiganze 
  bw’igisina kimwe mu matsinda bakoreramo. 
  • Uburezi budaheza: Abana bafite ubumuga, imyitwarire n’ibibazo byihariye 
  bagomba gufashwa badahutajwe kugira ngo na bo bagire uruhare mu isomo. Mu 
  busabane umurezi agirana n’imiryango yabo, bagomba kurebera hamwe uburyo 
  abana bafite ubumuga bahabwa uburenganzira bungana n’abavandimwe babo 
  mu gukoresha ibyumba bigize inzu uko babikeneye. 
  • Uburere mbonezabukungu: Mu giheabana baganira ku buryo bwo gushyira 
  ibikoresho mu mwanya wabyo no kubirinda kononekara, umurezi ashobora 
  kwagura ikiganiro mu ruhare iyo myitwarire myiza igira mu icungamutungo. 
  2.2.3. Inama ku myigishirize y’aya masomo: 
   Isomo rya 1: Ibyumba by’ingenzi bigize inzu yacu n’ akamaro kabyo. 
  a. Intego y’isomo
  Abana bazaba bashobora gutandukanya ibyumba by’ingenzi bigize inzu y’iwabo 
  n’akamaro kabyo
  b. Imfashanyigisho
  

   Igishushanyo k’inzu

  Isomo rya 2: Ibikoresho biboneka mu byumba bitandukanye by’inzu. 
  a. Intego y’isomo
  Kurondora ibyumba bigize inzu n’akamaro kabyo no kuvuga bimwe mu bikoresho 
  bigaragara mu byumba bitandukanye by’inzu. 
  b. Imfashanyigisho 
  Amashusho yerekana inzu, ibitabo by’umunyeshuri byerekana amashusho y’ibyumba 
  by’ingenzi bigize inzu, udutafari two kubakisha, impapuro, uduti, ibirere
  

  c. Imigendekere y’isomo

  
  

  

  Ikitonderwa
  Imbata y’iri somo irasa n’iy’isomo rya mbere gusa imfashanyigisho amashusho 
  bikongerwamo ibyo inzu ya kijyambere yihariye. 
   Isomo rya 3: Ibikoresho biboneka mu byumba bitandukanye by’inzu ya 
  kijyambere 
  a. Intego y’isomo
  Kurondora ibyumba bigize inzu ya kijyambere, akamaro kabyo no kuvuga bimwe mu 
  bikoresho bigaragara mu byumba bitandukanye by’inzu. 
  b. Imfashanyigisho
  Birasa n’ibyo mu isomo rya mbere, amashusho yihariye y’ibyumba biboneka gusa mu 
  

  nzu ya kijyambere.

  2.2.4. Izindi nama n’amakuru bijyanye n’uyu mutwe 
  • Mu gihe gusohoka bishoboka n’inzu yo gusura ihari, ni byiza ko iryo somo 
  ritangwa mu rugendo shuri. 
  • Mu gihe abana bakora ibikoresho byo muri buri cyumba ni byiza kwemerera 
  abana gutanga ingero z’ibikoresho byose batekereza, kabone n’aho umurezi 
  yaba atabizi. 
  

  2.2.5. Ingero z’ibikorwa bihuza uyu mutwe n’ibindi byigwa

  
  

  2.2.6. Isuzumabushobozi risoza uyu mutwe
  Ibihangano abana bakoze ku byumba bigize inzu bizamurikwa ahagaragara ku buryo 
  biba bimwe mu byo abana bahitamo gukinisha buri munsi. Mu gihe bakina na 
  byo cyangwa bashaka kugira icyo bongeraho, umurezi aboneraho gusuzuma niba 
  baramenye gutandukanya ibyumba bigize inzu n’akamaro ka buri cyumba n’ibikoresho 
  byihariye bya buri cyumba.
  2.3 Iwacu mu rugo (umwaka wa 3)
  2.3.1. Ubushobozi bw’ingenzi bugamijwe
  Abana bazaba bashobora gutandukanya ibice bigize urugo n’inzu, akamaro ka buri gice 
  cy’urugo n’inzu n’ibikoresho bihaboneka.
  

  2.3.2. Ingingo nsanganyamasomo: 
  Murebe inama zatanzwe 
  • Iwacu mu rugo mu mwaka wa mbere. 
  

  • Inzu y’iwacu mu mwaka wa kabiri.

  2.3.3. Inama ku myigishirize y’aya masomo: 
  Isomo rya mbere: Ibice by’ingenzi bigize urugo n’inzu
  a. Intego y’amasomo
  Kurondora ibice bigize urugo n’ibigize inzu no kuvuga akamaro ka buri gice kigize urugo 
  n’inzu. 
  b. Imfashanyigisho 
  Amashusho yerekana ibice by’ingenzi bigize inzu n’urugo, Ibitabo by’umunyeshuri 
  byerekana amashusho y’ibice by’ingenzi bigize urugo n’inzu, udutafari two kubakisha, 
  impapuro, uduti, ibirere, ibumba 
  

  c. Imigendekere y’isomo

  
  

  
  

  
  

  Isomo rya 2:Ibikoresho bigaragara mu bice by’urugo n’inzu.
  a. Intego y’amasomo
  Kurondora bimwe mu bikoresho bigaragara mu bice bitandukanye bigize urugo n’inzu. 
  b. Imfashanyigisho 
  Amashusho yerekana bimwe mu bikoresho bigaragara mu bice bitandukanye bigize 
  urugo n’inzu, ibitabo by’umunyeshuri byerekana amashusho ya bimwe mu bikoresho 
  bigaragara mu bice bitandukanye by’urugo n’inzu, udutafari two kubakisha, impapuro, 
  uduti, ibirere, ibumba, ---
  

  c. Imigendekere y’isomo

  
  

  
  

  
  

  
  

  2.3.4. Izindi nama n’amakuru bijyanye n’uyu mutwe
  • Mu gihe gusohoka bidashobotse, intangiriro y’aya masomo ishobora kuba 
  akavugo gato cyangwa akaririmbo kavuga ku: IWACU MU RUGO. 
  Urugero: NUGERA IWACU. 
  Nugera iwacu 
  Uzasanga hakeye.
  

  Uzabona uruganiriro

  Dutaramiramo twese.

  Nukebuka hirya 
  Ubone aho turira.
  Nzagutambagiza hose
  Ugere n’aho turara. 
  Nugera iwacu 
  

  Uzasanga hakeye.

  

  2.3.6. Isuzumabushobozi risoza uyu mutwe 
  Ibihangano abana bakoze kuri bimwe mu bikoresho biboneka mu rugo no mu nzu, 
  bizamurikwa ahagaragara ku buryo biba bimwe mu byo abana bahitamo gukinisha 
  buri munsi. Mu gihe bakina na byo cyangwa bashaka kugira icyo bongeraho, umurezi 
  aboneraho gusuzuma niba baramenye koko bimwe mu bikoresho biboneka mu rugo 
  

  no mu nzu

  2.4 Igihugu cyange (umwaka wa 3)
  2.4.1. Ubushobozi bw’ingenzi bugamijwe: 
  Abana bazaba bashobora kuvuga izina ry’ igihugu n’amazina y’umukuru w’igihugu 
  2.4.2. Ingingo nsanganyamasomo
  • Uburezi budaheza: Muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa ko umuntu ufite 
  ubumuga bw’ingingo ari umuntu nk’abandi kandi ko afite uburenganzira bwo 
  kugira igihugu , no kugira uhare mu bikorwa n’ imiyoborere y’icyo gihugu.
  Muri iyi nyigisho umurezi azazirikana ko agomba gukoresha uburyo butandukanye bwo 
  kwigisha ndetse n’imfashanyigisho zitandukanye kugira ngo buri mwana asobanukirwe 
  n’iri somo.
  • Umuco w’amahoro n’indangagaciro: 
  Muri nyigisho umwana atozwa gukunda igihugu n’abagituye, kugira ishema ryo kwitwa umunyarwanda, gushimira Imana ko yamuhaye igihugu kiza no gusengera igihugu 
  ke.
  • Uburinganire n’ubwuzuzanye bw’igitsina gabo n’igitsina gore: 
  Muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa ko n’ubwo igitsina gabo n’ igitsina gore 
  bashobora kugira itandukaniro rito rishingiye ku bice byabo by’umubiri, ko bose bafite 
  uburenganzira bungana ku gihugu cyabo.
  • Uburere mbonezamyororokere:
  Muri iyi nyigisho, abana bazasobanurirwa ko buri gihe cyose bakwiye guhesha agaciro 
  umuco w’igihugu bambika neza umubiri wabo n’imyanya ndangagitsina yabo. Abana 
  bagomba gusobanurirwa ko bagomba kwirinda ihohoterwa rishingiye ku gitsinda 
  ndetse no kudaceceka ibikorwa byose bijyana n’ihohoterwa rishingiye ku gitsina 
  bahuye na byo.
  • Umuco w’ubuziranenge: Abana bazatozwa kugira umuco w’ isuku.
  2.4.3. Inama ku myigishirize y’aya masomo
  Isomo rya mbere: Igihugu cyange n’ amazina y’umukuru w’igihugu
  a. Intego y’isomo
  Abana bazaba bashobora kuvuga izina ry’igihugu cyabo n’iry’ umukuru w’igihugu;
  b. Imfashanyigisho:
  Ikarita y’ igihugu n’ifoto y’umukuru w’ igihugu. Igitabo “ Ngewe n’umuryango wange, 
  

  umwaka wa 3”

  

  

  

  

  Aya masomo ahuza ibikorwa n’irya mbere ariko umurezi azajya ategura imfashanyigisho 
  

  zijyanye na buri somo.

  Isomo rya kabiri: Ibendera ry’igihugu cy’ u Rwanda n’amabara
  Abana bazaba bashobora kuvuga amabara agize ibendera ry’igihugu cyabo, gutahura 
  ibendera ry’igihugu cyabo mu yandi mabendera.
  d. Imfashanyigisho
  Ibendera ry’ igihugu ubwaryo, ishushanyo kigaragaza ibendera ry’igihugu, impapuro 
  z’amabara y’ ibendera. Igitabo: ibigo n’imirimo ikorerwa aho dutuye, umwaka wa 3.
  Isomo rya gatatu: kuririmba indirimboyubahiriza igihugu cy’u Rwanda
  a. Intego y’isomo
  Abana bazaba bashobora gusobonukirwa n’uko bifata iyo baririmba indirimo yubahiriza 
  igihugu, no kuririmba indirimo yubahiriza igihugu. 
  b. Imfashanyigisho
   Ibendera ry’ igihugu; igitabo: Ibigo n’imirimo ikorerwa aho dutuye, umwaka wa 3.
  2.4.4. Izindi nama n’amakuru bijyanye n’uyu mutwe 
  Aya masomo agomba kwigishwa hifashishijwe imikino itandukanye, indirimbo, imivugo, 
  n’ imfashanyigisho zitandukanye zijyanye n’ igihugu cyange. Umurezi agomba gutoza 
  abana kuririmba neza indirimbo yubuhaririza igihugu no gukunda igihugu n’abagituye.
  Umukino wo gufora.
  Umurezi ategure udutebo tubiri ; kamwe gashushanyijeho ikarita y’u Rwanda, n’akandi 
  kadashushanyijeho. Ategure n’amafoto y’abantu batandukanye harimo n’ay’umukuru 
  w’igihugu cy’u Rwanda. 
  Uko umukino ukinwa :
  Amafoto yose yubitse, mu matsinda mato buri mwana atoranye ifoto imwe.
  Nabona ari iy’umukuru w’igihugu, amuvuge izina, ayishyire mu gatebo kariho ikarita 
  y’u Rwanda. Nabona atari umukuru w’igihugu, avuge ati,”oya si we”, ayishyire mu 
  

  gatebo kadashushanyijeho.

  2.4.5. Ingero z’ibikorwa bihuza uyu mutwe n’ibindi byigwa

  
  

  2.4.6. Isuzumabushobozi risoza uyu mutwe 
  Muri uyu mutwe, umurezi azajya agenda asuzuma ubushobozi umwana agezeho. 
  Azifashisha ibikorwa binyuranye nko gushushanya ibendera ry’ u Rwanda basiga 
  amabara ahuye n’ ay’ibendera ry’ igihugu, kuririmba indirimbo yubahiriza igihugu 
  

  n’ibindi.

  INYIGISHO YA 3 UMUBIRI WANJYE

  3.0 Intangiriro
  Kwigisha abana umubiri wabo bibafasha kumenya no gutandukanya ibice by’umubiri 
  wabo, akamaro kabyo n’ubwuzuzanye bwabyo. Abana batozwa uburyo bwo gusukura 
  no kurinda umubiri wabokandi bagatozwa kwimakaza umuco w’isuku bakiri bato. 
  Muri iyi nyigisho abana basobanukirwa ko abantu baremye mu buryo butandukanye 
  kandi bufite umwihariko kuri buri wese. Iyi nyigisho kandi igamije gusobanurira abana 
  ko umuntu ufite ubumuga bw’ingingo ari umuntu nk’abandi kandi ko nawe afite 
  ubushobozi.
  

  Amasomo akubiye muri iyi nyigisho agaragara mu mbonerahamwe ikurikira.

  

  

  3.1 Ibice by’ingenzi bigize umubiri w’umuntu (Umwaka wa mbere)
  3.1.1 Ubushobozi bw’ingenzi bugamijwe: 
  Abana bazaba bashobora kuvuga ku bice by’ingenzi bigize umubiri w’umuntu 
  bagaragaza ibyo babona kuri ibyo bice, akamaro kabyo, no gushimira Imana yaremye 
  umuntu
  3.1.2 Ingingo nsanganyamasomo
  • Uburezi budaheza:
  Muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa ko umuntu ufite ubumuga bw’ingingo ari 
  umuntu nk’abandi kandi ko afite uburenganzira nko kwiga, gukina,… kimwe n’abandi. 
  Bityo rero umwana ufite ubumuga bw’ingingo ntagomba kugira ibyo ahezwamo. 
  Muri iyi nyigisho umurezi azazirikana ko agomba gukoresha uburyo butandukanye 
  bwo kwigisha ndetse n’imfashanyigisho zitandukanye kugira ngo buri mwana yibone 
  mu isomo haba ari uwiga neza areba, yumva, akoraho cyangwa agendagenda.
  • Umuco w’amahoro n’indangagaciro: 
  Muri iyi nyigisho umwana atozwa ko ibice by’imibiri yabo bitagomba gukoreshwa mu 
  bikorwa bibi nko kurwana, guterana imigeri, gucirana, gusekana n’ibindi. Batozwa 
  kandi ko hagize uhutaza undi akoreresheje ibice by’umubiri, bagomba gusabana 
  imbabazi bakanababarirana. 
  • Uburinganire n’ubwuzuzanye bw’igitsina gabo n’igitsina gore: 
  Muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa ko n’ubwo igitsina gabo n’ igitsina gore 
  bashobora kugira itandukaniro rito rishingiye ku bice byabo by’umubiri, ko bagomba 
  kubahana no kuzuzanya. Bityo, ibikorwa byose n’imikino haba ku ishuri cyangwa 
  ahandi hose bagomba kubikorera hamwe kandi kimwe. 
  • Uburere mbonezamyororokere:
  Muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa uko bakorera isuku imyanya ndangagitsina 
  n’uko bakwirinda ihohoterwa rishingiye ku gitsina ndetse no kudaceceka ibikorwa 
  

  byose bijyanye n’ihohoterwa rishingiye ku gitsina.

   Umuco w’ubuziranenge: 
  Abana bazatozwa kuzirikana ko ibice by’umubiri wabo bigomba guhora bisukuye.
  3.1. 3. Inama ku myigishirize y’aya masomo
  Isomo rya mbere: Ibice by’ingenzi bigize umubiri w’umuntu: umutwe, 
  igihimba, amaboko n’amaguru
  a. Intego y’isomo
  Abana bazaba bashobora gutandukanya ibice by’ingenzi bigize umubiri w’umuntu.
  b. Imfashanyigisho
  Ibishushanyo n’amafoto bigaragaza ibice by’umubiri w’umuntu, igipupe cy’umuhungu 
  n’icy’umukobwa, igitabo “Ngewe n’umuryango wange: umwaka wa 1”, 
  

  c. Imigendekere y’isomo

  
  

  
  

  
  

  Ikitonderwa
  Iri somo rya kabiri rihuza ibikorwa n’isomo rya mbere ariko muri iri rya kabiri umurezi 
  aryigisha yereka abana akamaro ka buri gice k’igenzi cy’umubiri w’umuntu.
  Isomo rya 2: Akamaro k’umutwe, igihimba, amaboko n’amaguru
  a. Intego y’isomo
   Abana bazaba bashobora kuvuga no kugaragaza akamaro k’ibice by’ingenzi by’umubiri 
  w’umuntu (umutwe, igihimba, amaboko n’amaguru).
  b. Imfashanyigisho
  Ibishushanyo n’amafoto bigaragaza ibice by’umubiri w’umuntu, ibipupe. Igitabo 
  “Ngewe n’umuryango wange: umwaka wa 1”
  3.1. 4. Izindi nama n’amakuru bijyanye n’uyu mutwe
  Agakino ko gutangiza isomo: abana baravuga ibice byabo by’umubiri banabikoraho 
  Umutwe x3
  Umugongo x3
  Inda x3
  Amaguru x3
  

  Amaboko x

  Agakino ko gukoresha mu musozo w’isomo
  SIMONI ARAVUZE (rebera ku makarita ya Save the Children)
  

  3.1. 5. Ingero z’ibikorwa bihuza uyu mutwe n’ibindi byigwa 

  
  

  3.1.6. Isuzumabushobozi risoza uyu mutwe
  Mu isuzumabushobozi ry’uyu mutwe, umurezi azifashisha ibikorwa bitandukanye nko 
  gusiga amabara atandukanye mu bice bitatu by’ingenzi by’umubiri w’umuntu: umutwe 
  (umutuku), igihimba (ubururu) amaguru n’amaboko (umuhondo); indirimbo n’imikino 
  ijyanye n’ibice bigize umubiri w’umuntu. Azibuka ko isuzuma rikorwa umunsi ku munsi 
  kandi agenda yandika amakuru ya buri mwana mu gitabo cyabugenewe.
  3.2 Ibyumviro by’umubiri wacu (Umwaka wa kabiri)
  3.2.1. Ubushobozi bw’ingenzi bugamijwe: 
  Abana bazaba bashobora kuvuga akamaro k’ibyumviro by’umubiri wabo, n’uburyo 
  babifata neza. 
  3.2.2. Ingingo nsanganyamasomo
  • Uburezi budaheza:
  Muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa ko umuntu ufite ubumuga bushingiye ku 
  byumviro nko kutumva, kutabona, kutavuga,… ari umuntu nk’abandi kandi ko afite 
  uburenganzira kimwe n’abandi bwo kwiga, gukina, n’ibindi. Bityo rero umwana ufite 
  ubwo bumuga ntagomba kugira ibyo ahezwamo. 
  Muri iyi nyigisho umurezi azazirikana ko agomba gukoresha uburyo butandukanye 
  bwo kwigisha ndetse n’imfashanyigisho zitandukanye kugira ngo buri mwana yibone 
  mu isomo haba ari uwiga neza areba, yumva cyangw akorakoraho. 
  • Umuco w’amahoro n’indangagaciro: 
  Muri iyi nyigisho umwana atozwa ko ibyumviro bye bitagomba gukoreshwa mu bikorwa 
  

  bibi nko gucirana, gusekana, kuryana inzara, n’ibindi.Batozwa kandi ko hagize ubabaza

  undi cyangwa umupfobeje akoreresheje ibyumviro, bagomba gusabana imbabazi 
  kandi bakababarirana. 
  • Umuco w’ubuziranenge: 
  Abana bazatozwa kuzirikana ko ibyumviro byabo bigomba guhora bisukuye kandi ko 
  bagomba kwirinda ibyaribyo byose byakwangiza ibyumviro byabo.
  3.2.3. Inama ku myigishirize y’aya masomo
  Isomo rya mbere: Kubona
  a. Intego y’isomo
  Abana bazaba bashobora kwerekana icyumviro cyo kubona, gusobanura akamaro 
  kacyo no gusobanura uko basukura ndetse bakanarinda icyumviro cyo kubona.
  b. Imfashanyigisho
  Igishushanyo cy’umuntu kigaragaza neza ibice by’umubiri, igishushanyo cy’umutwe 
  kigaragaza amaso neza, ibipupe, ibikoresho binyuranye kandi bifite amabara 
  atandukanye, igitabo: “Ngewe n’umuryango wange: umwaka wa 2”.
  

  c. Imigendekere y’isomo

  

  

  

  Ikitonderwa
  Aya masomo akurikira ashobora kuyoborwa kimwe n’isomo rya mbere ariko umurezi 
  agomba guhindura imfashanyigisho ndetse n’imikino bijyanye n’icyumviro agezeho
  Isomo rya 2: Kumva ukoresheje ururimi
  a. Intego y’isomo
  Abana bazaba bashobora kwerekana ururimi nk’icyumviro cy’uburyohe, ibisharira, 
  ibirura,… , no gusobanura akamaro kacyo ndetse n’uko barinda icyumviro cy’ururrimi. 
  b. Imfashanyigisho
  Igishushanyo cy’umuntu kigaragaza neza ibice by’umubiri, igishushanyo cy’umutwe 
  kigaragaza ururimi neza, igitabo: “Ngewe n’umuryango wange: umwaka wa 2”.
  Isomo rya 3: Kumva ukoresheje amatwi
  a. Intego y’isomo
  Abana bazaba bashobora kwerekana amatwi nk’icyumviro cyo kumva amajwi, 
  urusaku,… no gusobanura akamaro kacyo ndetse n’uko barinda icyumviro cy’amatwi.
  

  b. Imfashanyigisho

  Igishushanyo cy’umuntu kigaragaza neza ibice by’umubiri, igishushanyo cy’umutwe 
  kigaragaza amatwi neza, igitabo: “Ngewe n’umuryango wange: umwaka wa 2”
  Isomo rya 4: Kumva ukoresheje uruhu
  a. Intego y’isomo
  Abana bazaba bashobora kwerekana uruhu nk’icyumviro cyo kumva ibihanda, 
  ibyorohereye, ibinyerera, ibishyushye, ibikonje, … gusobanura akamaro kacyo, 
  uko barinda icyumviro cy’uruhu ndeste no gukoresha uruhu rwabo bumva ibintu 
  bitandukanye.
  b. Imfashanyigisho
  Igishushanyo cy’umuntu kigaragaza neza ibice by’umubiri, ibikoresho bifite uruhu 
  rworohereye, runyerera, ruhanda; icupa ririmo amazi ashyushye, icupa ririmo amazi 
  akonje, igitabo: “Ngewe n’umuryango wange umwaka wa 2”.
  Isomo rya 5: Guhumurirwa
  a. Intego y’ isomo
  Abana bazaba bashobora kwerekana amazuru nk’icyumviro cyo kumva ibihumura 
  n’ibinuka, gusobanura akamaro kacyo, uko barinda icyumviro cyo guhumeka ndeste 
  no gukoresha amazuru yabo bumva ibintu bihumura cyangwa binuka.
  b. Imfashanyigisho
  Igishushanyo cy’umuntu kigaragaza neza ibice by’umubiri, igishushanyo cy’umutwe 
  kigaragaza amazuru neza, ibintu bifite impumuro zinyuranye, igitabo: “Ngewe 
  n’umuryango wange: umwaka wa 2”.
  3.2.4. Izindi nama n’amakuru bijyanye n’uyu mutwe
  Umurezi azakoresha udukino n’indirimbo bitandukanye kugira ngo ayobore ibikorwa 
  by’uyu mutwe neza.
  Agakino : NDAVUGA IBYO NABONYE
  Umurezi arereka abana ibintu binyuranye hanyuma abihishe.
  

  Arabaza abana umwe umwe ibyo babonye.

  3.2.5. Ingero z’ibikorwa bihuza uyu mutwe n’ibindi byigwa

  
  

  3.2.6. Isuzumabushobozi risoza uyu mutwe 
  Umurezi azazirikana ko isuzuma rikorwa kuva isomo ritangiye kugeza ku musozo waryo. 
  Agomba guhora yitegereza umwana kandi agahora yandika impinduka mu iterambere 
  rye. Azifashisha ibikorwa binyuranye nk’imivugo n’indirimbo bikomatanya akamaro 
  k’ibyumviro by’umuntu. Bakabivuga bakora n’ibimenyetso bijyanye. 
  Urugero rw’ umuvugo : IBYUMVIRO BYANGE
  Mfite amatwi abiri amfasha kumva
  Mfite izuru ritoya rimfasha kumva ibihumura
  Ururimi rwanjye rumfasha kumva ibiryoshye
  uuuuuuuuuh !
  Uruhu rwanjye ndarufubika iyo nkonje
  Iyo ndambuye amaso yanjye abiri mbona ibintu byose
  Iyo mpumirije ntacyo mbona !
  3.3 Imyambaro( Umwaka wa kabiri)
  3.3.1. Ubushobozi bw’ingenzi bugamijwe
  Abana bazaba bashobora gutandukanya imyamabaro, kugaragaza uruhare rwabo mu 
  isuku yayo no guhitamo ijyanye n’ibihe. 
  3.3.2. Ingingo nsanganyamasomo: 
  • Umuco w’amahoro n’indangagaciro: Mu gihe baganira ku myamabaro yabo, 
  abana bazakomeza kungurana ibitekerezo mu muco w’amahoro mu mikinire 
  yabo, batarwanira imyamabaro itari iyabo, batangiza imyambaro ya bagenzi 
  babo mu gihe bakina, bayanduza cyangwa bayishanyagura. 
  • Uburinganire n’ubwuzuzanye bw’igitsina gabo n’igitsina gore: Mu gihe 
  abana baganira ku myamabaro, bibukiranya ko nta kibazo giterwa n’uko hari 
  imyamabaro igenewe igitsina kimwe n’indi ibitsina byombi bisangiye. Ibyo 
  biganiro bigashimangirwa no mu mikino itandukanye bakina ndetse n’ibikorwa 
  

  bakora, hakiridwa ubwiganze bw’igitsina kimwe mu matsinda bakoreramo. 

  • Uburezi budaheza: Abana bafite ubumuga, imyitwarire n’ibibazo byihariye 
  bagomba gufashwa badahutajwe kugira ngo na bo bagire uruhare mu isomo. 
  Mu busabane agirana n’ababyeyi, umurezi n’umubyeyi bibukiranya ko umwana 
  wese ari nk’undi; ko bose bafite uburenganzira bungana mu guhitamo no kwita 
  ku myamabaro yabo. Ibi bituma abana bitoza kubaha abantu bose uko bari, 
  bityo bakitoza kubaha abafite ubumuga kimwe n’abatabufite; batozwa kudaseka 
  ababana n’ubumuga butuma bagira imyambaro itamenyerewe mu buzima 
  busanzwe. 
  3.3.3. Inama ku myigishirize y’aya masomo: 
  Isomo rya mbere: Imyambaro y’abana
  a. Intego y’amasomo
  Kurondora amazina y’imyambaro y’abana itandukanye. 
  b. Imfashanyigisho 
  Imyambaro itandukanye, Amashusho yerekana amoko atandukanye y’imyambaro, 
  Ibitabo by’umunyeshuri byerekana amashusho y’imyambaro, Akameza, Impapuro, 
  Udufashi tw’imyenda, Ibirere 
  

  c. Imigendekere y’isomo

  
  

  
  

  
  

  
  

  Ikitonderwa
  Aya masomo akurikira ategurwe nk’isomo rya mbere. 
  Isomo rya 2: Imyambaro y’abakuru 
  a. Intego y’isomo
   Abana bazaba bashobora gutandukanya imyambaro y’abantu bakuru n’iy’abana
  b. Imfashanyigisho
   Imfashanyigisho zifatika z’imyambaro y’abantu bakuru
  Isomo rya 3: Imyambaro yambarwa ku zuba mu mbeho no mu gihe 
  cy’imvura
  a. Intego y’isomo
  Abana bazaba bashobora gutandukanya imyambaro yambarwa ku zuba n’iyambarwa 
  mu gihe cy’imvura.
  b. Imfashanyigisho
  

  Imfashanyigisho zifatika z’imyambaro itandukanye.

  3.3.4. Izindi nama n’amakuru bijyanye n’uyu mutwe. 
  • Ingingo ISUKU Y’IMYAMBARO n’ubwo yateguwe nk’isomo ryihariye mu 
  nteganyanyigisho, ifatwe nk’indangagaciro igenda iganirwaho uko abana biga 
  kurondora amazina y’imyambaro. Ni byiza guhita baganira n’uburyo bwo 
  kuyigirira isuku burimo: kutavangavanga imeshe n’itameshe, kuyimesa igihe 
  yanduye no kuyibika neza aho yagenewe igihe isukuye. 
  • Iyi ndirimbo ishobora kwifashishwa mu ntangiriro y’aya masomo.
  Urugero: INJANGWE YANGE. 
  Injangwe injagwe yange 
  Irwaye mu mutwe 
  Mama azayigurira ingofero nziza
  Ingofero nziza , n’udukweto twiza trala
  N’udukweto twiza. 
  Injangwe injangwe yange 
  Irwaye mu matwi 
  Mama azayigurira utwuma tw’amatwi.
  Utwuma tw’amatwi, ingofero nziza, n’udukweto twiza trala
  N’udukweto twiza. 
  Injagwe injangwe yange 
  Irwaye mu maso
  Mama azayigurira amataratara
  Amataratara, utwuma tw’amatwi, ingofero nziza,n’udukweto twiza trala
  N’udukweto twiza. 
  

  3.3.5. Ingero z’ibikorwa bihuza uyu mutwe n’ibindi byigwa. 

  

  

  3.3.6. Isuzumabushobozi risoza uyu mutwe: 
  Imyambaro n’ibihangano abana bakoze ku myambaro, bizamurikwa ahagaragara ku 
  buryo biba bimwe mu byo abana bahitamo gukinisha buri munsi. Mu gihe bakina 
  na byo cyangwa bashaka kugira icyo bongeraho, umurezi aboneraho gusuzuma niba 
  baramenye koko kurondora amazina y’imyambaro. 
  3.4 Ibice by’umubiri w’umuntu n’ isuku yabyo (Umwaka wa gatatu)
  3.4.1. Ubushobozi bw’ingenzi bugamijwe: 
  Abana bazaba bashobora kuvuga ibice by’ ingenzi bigize umubiri w’ umuntu, kandi 
  basobanukiwe n’ uburyo bwo kubigirira isuku.
  3.4.2. Ingingo nsanganyamasomo
  • Uburezi budaheza:
  Muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa ko umuntu ufite ubumuga bushingiye ku gice 
  cy’ umubiri we ari umuntu nk’abandi kandi ko afite uburenganzira kimwe n’abandi 
  bwo kwiga, gukina, n’ibindi. Bityo rero umwana ufite ubwo bumuga ntagomba kugira 
  ibyo ahezwamo. 
  Muri iyi nyigisho umurezi azazirikana ko agomba gukoresha uburyo butandukanye 
  bwo kwigisha ndetse n’imfashanyigisho zitandukanye kugira ngo buri mwana yibone 
  mu isomo yaba ari ufite ibice by’ umubiri byuzuye ndetse n’ ufite ibituzuye.
  • Umuco w’amahoro n’indangagaciro: 
  Muri iyi nyigisho umwana atozwa ko ibice by’ umubiri we bitagomba gukoreshwa 
  mu bikorwa bibi bihutaza abandi. Batozwa kandi ko hagize ubabaza undi cyangwa 
  umupfobeje ashingiye ku bice by’umubiri , agomba kumusaba imbabazi undi na we 
  akamubabarira. 
  • Umuco w’ubuziranenge: 
  Abana bazatozwa kuzirikana ko ibice by’ umubiri byabo bigomba guhora bisukuye 
  

  kandi ko bagomba kwirinda ibyari byo byose byakwangiza ibice by’umubiri wabo.

  3.4.3. Inama ku myigishirize y’aya masomo
  Isomo rya mbere: Ibice bigize umutwe
  a. Intego y’isomo
  Abana bazaba bashobora kwerekana igice cy’umutwe, kuvuga ibice by’ ingezi bigize 
  umutwe, akamaro kabyo no gusobanura uko isuku yabyo ikorwa.
  b. Imfashanyigisho
  Igishushanyo cy’umuntu kigaragaza neza ibice by’ingenzi bigize umutwe w’ umuntu 
  (agahanga, umusatsi, ugutwi, ijisho, umunwa, izuru, akananwa), ibipupe, igitabo: 
  “Ngewe n’umuryango wange: umwaka wa 3”.
  c. Imigendekere y’isomo
  
  
  
  
  
  Ikitonderwa
  Aya masomo ashobora kuyoborwa kimwe n’isomo rya mbere ariko umurezi agomba 
  guhindura imfashanyigisho ndetse n’imikino bijyanye n’isomo agezeho.
  Isomo rya 2: Ibice bigize igihimba
  a. Intego y’isomo
  Umwana azaba ashobora kugaragaza ibice bigize igihimba no kugira uruhare mu isuku 
  yabyo
  b. Integanyanyigisho
   Ibishushanyo cy’ umubiri w’ umuntu , Igitabo “ Ngewe n’ umuryango wange; umwaka 
  wa 3)
  Isomo rya 3: Imyanya ndangagitsina
  a. Intego y’isomo
  Umwana azaba ashobora kuvuga uko bakorera isuku imyanya ndangagitsina n’ uko 
  bakwirinda ihohoterwa rishingiye ku gitsina.
  b. Imfashanyigisho
  Ibishushanyo by’ umubiri w’ umuntu n’ ibikoresho by’isuku bikenewe, Igitabo “Ngewe 
  n’ umuryango wange: umwaka wa 3”
  Isomo rya 4: Ibice bigize amaboko
  a. Intego y’isomo
  Umwana azaba ashobora kugaragaza ibice bigize amaboko no kugira uruhare mu isuku 
  yabyo.
  b. Imfashanyigisho
  Ibishushanyo by’umubiri w’umuntu n’ibikoresho by’isuku bikenewe, Igitabo “Ngewe 
  n’ umuryango wange: umwaka wa 3”
  Isomo rya 5: Ibice bigize amaguru
  a. Intego y’isomo
   Abana bazaba bashobora kugaragaza ibice bigize amaguru no kugira uruhare mu isuku 
  

  y’ abyo 

  b. Imfashanyigisho
   Ibishushanyo by’ umubiri w’ umuntu n’ ibikoresho by’ isuku bikenewe, Igitabo “Ngewe 
  n’ umuryango wange, umwaka wa 3”
  Isomo rya 6: Isuku y’ibice by’umubiri w’umuntu
  a. Intego y’isomo
  Abana bazaba bashobora kugaragaza ibice bigize umutwe n’igihimba no kugira uruhare 
  mu isuku yabyo. 
  b. Imfashanyigisho
   Ibishushanyo by’ umubiri w’ umuntu n’ ibikoresho by’ isuku bikenewe, Igitabo “Ngewe 
  n’ umuryango wange: umwaka wa 3”
  3.4. 4. Izindi nama n’amakuru bijyanye n’uyu mutwe 
  Aya masomo agomba kwigishwa hifashishijwe imikino itandukanye, indirimbo, 
  imivugo, n’ imfashanyigisho zitandukanye ziboneka aho batuye cyangwa aho ishuri riri. 
  Abana nanone bagomba gutozwa ko isuku igomba guhoraho hitawe kandi ku bibazo 
  byihariye bya buri mwana (urugero: Gukaraba mu ntoki mbere yo kurya na nyuma 
  yo kurya, uvuye mu bwiherero , n’ ibindi…), guca inzara, koga umubiri buri munsi….
  Umurezi agomba kuganiriza abana akamaro k’ibyo byose. Kwibutsa abana kunyurwa 
  n’uko Imana yabaremye kandi ko buri wese afite umwihariko we.
  

  3.4.5. Ingero z’ibyigwa bihuza uyu umutwe n’ibindi byigwa

  
  

  3.4.6. Isuzumabushobozi risoza uyu mutwe 
  • Ibikorwa binyuranye nko gushushanya umuntu no kuvuga ibice by’ umubiri we; 
  kuvuga uburyo bunyuranye bwo kugirira isuku umubiri wabo; gukina umukino 
  werekana ibice by’ umuburi wabo. Umurezi yakoresha ibi bikorwa asuzuma 
  ubushobozi bw’umwana. Ariko ibi bikorwa ntibikorwa rimwe, umurezi ahora 
  yitegereza umwana kugira ngo arebe ubushobozi agezeho.
  Urugero rw’ akaririmbo: “KEZA ARAVUZE, MUGABO ARAVUZE, ARAVUZE, FATA 
  UMUTWE WAWE……..” 
  • Ibikorwa byo gushushanya, gukina no kuririmba bishobora no kunganirwa 
  n’ibindi bitandukanye bitewe n’imiterere y’ishuri.
  Urugero: 
  4.0 Intangiriro
  Kwigisha abana ibiribwa n’ibinyobwa bibafasha kumenya no gutandukanya amoko 
  y’ibiribwa n’ibinyobwa n’akamaro kabyo. Abana bazasobanurira ko ari ngombwa 
  gusukura ibiribwa mbere yo kubirya cyangwa kubinywa. Muri iyi nyigisho kandi abana 
  bazatozwa umuco w’ubuziranenge bw’ibiribwa n’ibinyobwa no kwirinda ibisindisha.
  Amasomo akubiye muri iyi nyigisho agaragara mu mbonerahamwe ikurikira.
  

  – Ahari ibumba bashobora kubumba
  

  – Ahari urutoki bashobora gukora umwana mu mwanana

  INYIGISHO YA 4 IBIRIBWA N’IBINYOBWA
  

  4.0 Intangiriro
  Kwigisha abana ibiribwa n’ibinyobwa bibafasha kumenya no gutandukanya amoko 
  y’ibiribwa n’ibinyobwa n’akamaro kabyo. Abana bazasobanurira ko ari ngombwa 
  gusukura ibiribwa mbere yo kubirya cyangwa kubinywa. Muri iyi nyigisho kandi abana 
  bazatozwa umuco w’ubuziranenge bw’ibiribwa n’ibinyobwa no kwirinda ibisindisha.
  

  Amasomo akubiye muri iyi nyigisho agaragara mu mbonerahamwe ikurikira.

  

  4.1. Ibiribwa n’ibinyobwa biboneka iwacu (Umwaka wa mbere)
  4.1.1. Ubushobozi bw’ingenzi bugamijwe: 
  Abana bazaba bashobora gutandukanya amoko y’ibiribwa n’ibinyobwa biboneka aho 
  batuye, kubigirira isuku no gushimira Imana yabiremye. 
  4.1.2. Ingingo nsanganyamasomo
  • Umuco w’ubuziranenge: Abana bazatozwa kuzirikana ko bagomba kurya ndetse 
  bakanywa ibisukuye kandi bakabifatisha intoki zisukuye. Abana bazashishikarizwa 
  kwirinda kurya cyangwa kunywa ibyarengeje igihe cyangwa ibyagaze n’ibyaboze.
  • Uburezi budaheza: Muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa ko umuntu ufite 
  ubumuga ari umuntu nk’abandi kandi ko afite uburenganzira bwo kurya no 
  kunywa ibyo abandi barya cyangwa banywa. Bityo rero umwana ufite ubumuga 
  ntagomba guhezwa mu gusangira n’abandi mu gihe barya cyangwa banywa. 
  • Umuco w’amahoro n’indangagaciro: Muri iyi nyigisho umwana atozwa ko 
  agomba gusangira n’abandi atarwana cyangwa ngo yiharire ibyo kurya cyangwa 
  kunywa. Batozwa umuco wo gusangira igihe cyose ari ngomwa.
  • Uburinganire n’ubwuzuzanye bw’igitsina gabo n’igitsina gore: Muri iyi nyigisho 
  abana bazasobanukirwa ko buri wese yaba umugabo cyangwa umugore, 
  umukobwa cyangwa umuhungu afite uburenganzira bwo kurya nk’ibyo undi 
  arya. Abahungu n’abakobwa bagomba gusangira igihe cyose bibaye ngombwa. 
  • Uburere mbonezabukungu: Muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa ko 
  batagomba gupfusha ubusa ibiryo cyangwa ibinyobwa (babimena cyangwa 
  babitokoza) kuko ababyeyi baba babitanzeho amafaranga babigura cyangwa 
  babihinga. 
  4.1.3. Inama ku myigishirize y’aya masomo
  Isomo rya mbere: Amoko y’ibiribwa biboneka aho batuye
  a. Intego y’isomo
  Abana bazaba bashobora kuvangura no gutandukanya amoko y’ibiribwa biboneka aho 
  batuye.
  b. Imfashanyigisho
   Amashusho, impapuro, ibase n’amazi, isabune, n’ibindi bikoresho byo kwifashisha mu 
  

  dukino.

  c. Imigendekere y’isomo

  
  

  
  

  
  

  
  

  Ikitonderwa
  Iri somo rya kabiri rihuza ibikorwa n’isomo rya mbere ariko muri iri rya kabiri umurezi 
  aryigisha yifashishije ibinyobwa abana babona iwabo. 
  Isomo rya 2: Amoko y’ibinyobwa biboneka aho batuye
  a. Intego y’isomo
   Abana bazaba bashobora kuvangura no gutandukanya amoko y’ibinyobwa biboneka 
  aho batuye
  b. Imfashanyigisho
  Ibinyobwa binyuranye biboneka aho dutuye, amashusho y’ibinyobwa bikomoka ku 
  bimera, igitabo: ibiribwa, ibinyobwa n’ibimera umwaka wa 1,2,3
  Isomo rya 3: Isuku y’ibiribwa biboneka aho dutuye
  a. Intego y’isomo
  Abana bazaba bashobora gusobanura uburyo bunyuranye bwo gusukura ibiribwa 
  biboneka iwabo
  b. Imfashanyigisho
   Ibiribwa binyuranye biboneka aho dutuye, Amashusho y’ibiribwa bikomoka ku bimera, 
  

  amazi, ibesani, igitabo: Ibiribwa, ibinyobwa n’ibimera umwaka wa 1,2,3

  c. Imigendekere y’isomo

  

  

  

  

  Ikitonderwa
  Iri somo rya kane rihuza ibikorwa n’isomo rya gatatu ariko muri iri rya kane umurezi 
  yibanda ku isuku y’amazi yo kunywa no gushyira ibinyobwa mu bikoresho bisukuye 
  (amacupa, ibikombe). Azazirikana kandi kwibutsa abana ko ibinyobwa bigomba 
  gupfundikirwa kugira ngo bidatokorwa.
  Isomo rya 4: Isuku y’ibinyobwa biboneka aho batuye
  a. Intego y’isomo
  Abana bazaba bashobora gusobanura uburyo bunyuranye bwo gusukura ibinyobwa 
  biboneka iwabo.
  b. Imfashanyigisho
  Ibinyobwa binyuranye biboneka aho dutuye, Amashusho y’ibinyobwa bikomoka ku 
  bimera, Igitabo: Ibiribwa, ibinyobwa n’ibimera umwaka wa 1, 2, 3.
  4.1.4. Izindi nama n’amakuru bijyanye n’uyu mutwe 
  Agakino kafasha kuyobora uyu mutwe
  Umurezi arashyira ibiribwa binyuranye aho abana bose babireba
  Umwana umwumwe azajya agenda afate icyo akunda kurya
  Abandi barahita baririrmba
  Uku ni ko ndya ibishyimbo ibishyimbo ibishyimbo
  Uku ni ko ndya ibishyimbo buri munsi
  Uku ni ko ndya ibijumba ibijumba ibijumba
  

  Uku ni ko ndya ibijumba buri munsi

  Uku ni ko ndya ……… ………. ……….
  Uku ni ko ndya ……… buri munsi
  

  4.1.5. Ingero z’ibikorwa bihuza uyu mutwe n’ibindi byigwa

  
  

  4.1.6. Isuzumabushobozi risoza uyu mutwe 
  Umurezi azasuzuma ubushobozi umwana ageraho umunsi ku munsi. Azamutegurira ibikorwa 
  binyuranye byamufasha guteza imbere ubushobozi bwe nko gusiga amabara atandukanye mu 
  biribwa; urugero: ibijumba (umutuku), ibitoki (icyatsi kibisi), imineke (umuhondo), kubumba 
  ibiribwa binyuranye n’ibindi.
  4.2 Ibiribwa n’ibinyobwa bikomoka ku bimera (umwaka wa kabiri)
  4.2.1. Ubushobozi bw’ingenzi bugamijwe: 
  Abana bazaba bashobora gutandukanya no gutanga ingero z’ibiribwa binyuranye 
  bikomoka ku bimera.
  4.2.2. Ingingo nsanganyamasomo
  • Umuco w’ubuziranenge: Abana bazatozwa kuzirikana ko bagomba kurya 
  ndetse bakanywa ibiribwa n’ibinyobwa bikomoka ku bimera bisukuye kandi 
  bakabifatisha intoki zisukuye. Abana bazashishikarizwa kwirinda kurya cyangwa 
  kunywa ibyarengeje igihe, ibyagaze, ibyaboze cyangwa ibisindisha.
  • Uburezi budaheza: Muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa ko umuntu 
  ufite ubumuga ari umuntu nk’abandi kandi ko afite uburenganzira bwo kurya 
  no kunywa ibyo abandi barya. Bityo rero umwana ufite ubumuga ntagomba 
  guhezwa mu gusangira n’abandi mu gihe barya cyangwa banywa. 
  • Umuco w’amahoro n’indangagaciro: Muri iyi nyigisho umwana atozwa ko 
  agomba gusangira n’abandi atarwana cyangwa ngo yiharire ibyo kurya cyangwa 
  

  kunywa. Batozwa umuco wo gusangira igihe cyose ari ngomwa.

  • Uburinganire n’ubwuzuzanye bw’igitsina gabo n’igitsina gore: Muri iyi nyigisho 
  abana bazasobanukirwa ko buri wese yaba umugabo cyangwa umugore, 
  umukobwa cyangwa umuhungu afite uburenganzira bwo kurya no kunywa 
  nk’ibyo undi cyangwa arya. Abahungu n’abakobwa bagomba gusangira igihe 
  cyose bibaye ngombwa. 
  • Uburere mbonezabukungu: Muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa ko 
  batagomba gupfusha ibiryo cyangwa ibinyobwa ubusa (babimena cyangwa 
  babitokoza) kuko ababyeyi babo baba babitanzeho amafaranga babigura 
  cyangwa babihinga.
  4.2.3. Inama ku myigishirize y’aya masomo
  Isomo rya mbere: Ibiribwa bikomoka ku bimera: imboga, ibijumba/ 
  (imizi), imbuto
  a. Intego y’isomo
  Abana bazaba bashobora gutandukanya amoko y’ibiribwa bikomoka ku bimera 
  b. Imfashanyigisho
   Ibiribwa binyuranye biboneka aho dutuye, Amashusho y’ibiribwa bikomoka ku bimera, 
  imbuto zikoze mu mpapuro (papier maché), Igitabo: Ibiribwa, ibinyobwa n’ibimera 
  umwaka wa 1,2,3
  

  c. Imigendekere y’isomo

  
  

  
  

  
  

  
  

  
  

  Ikitonderwa: 
  Iri somo rya kabiri rihuza ibikorwa n’isomo rya mbere ariko muri iri rya kabiri umurezi 
  aryigisha yifashishije ibinyobwa bikomoka ku bimera. 
  Isomo rya 2: Ibinyobwa bikomoka ku bimera
  a. Intego y’isomo
  Abana bazaba bashobora kuvuga no gutandukanya amoko y’ibinyobwabikomoka ku 
  

  bimera

  b. Imfashanyigisho
  Ibinyobwa binyuranye bikomoka ku bimera, Amashusho y’ibinyobwa bikomoka ku 
  bimera, igitabo: Ibiribwa, ibinyobwa n’ibimera : umwaka wa 1,2,3
  4.2.4. Izindi nama n’amakuru bijyanye n’uyu mutwe 
  Umuvugo « IBIRIBWA BYANGE »
  Zunguza zunguza zunguza igiti cy’umwembe
  Umwe wawe n’undi wange
  Zunguza zunguza zunguza igiti cya voka
  Imwe yawe n’indi yange
  Randura randura randura karoti 
  Imwe yawe n’indi yawe
  Kata kata kata ishu
  Rimwe ryange n’irindi ryawe
  Kura kura kura ikijumba
  Kimwe cyawe n’ikindi cyange
   Kura kura kura umwumbati
  Umwe wange n’undi wawe
  Byose ni ibirbwa byange !
  Indirimbo: UMURIMA W’IMBOGA
  Iyo tugiye mu murima dukata imboga
  Dukata imboga x2
  Nanone ! ndakata imboga dukata imboga
  

  4.2.5. Ingero z’ibikorwa bihuza uyu mutwe n’ibindi byigwa

  

  4.2.6. Isuzumabushobozi risoza uyu mutwe 
  Ibikorwa bitandukanye nko kuvangura ibiribwa bikomoka ku bimera nk’aho abana 
  bazahabwa igitebo kirimo ibiribwa bikomoka ku bimera binyuranye maze bakabivangura, 
  bagashyira imboga ukwazo, imbuto ukwazo, ibinyabijumba ukwabyo n’ibindi ; bifasha 
  umurezi gusuzuma ubushobozi bw’umwana kandi yibuka ko bidakorwa rimwe.
  4.3 Ibiribwa n’ibinyobwa bikomoka ku matungo (Umwaka wa gatatu)
  4.3.1. Ubushobozi bw’ingenzi bugamijwe: 
  Abana bazaba bashobora kuvuga ku biribwa n’ibinyobwa bikomoka ku matungo 
  bagaragaza akamaro kabyo ku mubiri w’umuntu n’isuku yabyo.
  4.3.2. Ingingo nsanganyamasomo
  • Umuco w’ubuziranenge: Abana bazatozwa kuzirikana ko bagomba kurya 
  ndetse bakanywa ibiribwa n’ibinyobwa bikomoka ku matungo bisukuye kandi 
  bakabifatisha intoki zisukuye. Abana bazashishikarizwa kwirinda kurya cyangwa 
  kunywa ibyarengeje igihe cyangwa ibyaboze.
  • Uburezi budaheza: Muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa ko umuntu 
  ufite ubumuga ari umuntu nk’abandi kandi ko afite uburenganzira bwo kurya 
  no kunywa ibyo abandi barya. Bityo rero umwana ufite ubumuga ntagomba 
  guhezwa mu gusangira n’abandi mu gihe barya cyangwa banywa. 
  • Umuco w’amahoro n’indangagaciro: Muri iyi nyigisho umwana atozwa ko 
  agomba gusangira n’abandi atarwana cyangwa ngo yiharire ibyo kurya cyangwa 
  kunywa. Batozwa umuco wo gusangira igihe cyose ari ngomwa.
  • Uburinganire n’ubwuzuzanye bw’igitsina gabo n’igitsina gore: Muri iyi nyigisho 
  abana bazasobanukirwa ko buri wese yaba umugabo cyangwa umugore, 
  umukobwa cyangwa umuhungu afite uburenganzira bwo kurya no kunywa 
  nk’ibyo undi arya cyangwa anywa. Abahungu n’abakobwa bagomba gusangira 
  igihe cyose bibaye ngombwa. 
  • Uburere mbonezabukungu: Muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa ko 
  batagomba gupfusha ubusa ibiryo cyangwa ibinyobwa bikomoka ku matungo 
  (babimena cyangwa babitokoza) kuko ababyeyi babo baba babitanzeho 
  

  amafaranga kugira ngo babibone.

  4.3.3. Inama ku myigishirize y’aya masomo
  Isomo rya mbere: Ibiribwa bikomoka ku matungo
  a. Intego y’isomo
  Gutandukanya no gusobanura ibiribwa binyuranye bikomoka ku matungo 
  b. Imfashanyigisho
  Ibiribwa binyuranye bikomoka ku matungo, amashusho y’ibiribwa bikomoka ku 
  matungo, Igitabo: Ibiribwa, ibinyobwa n’ibimera umwaka wa 1,2,3.
  

  c. Imigendekere y’isomo

  
  

  
  

  

  

  

  Ikitonderwa
  Isomo rya 2, 3 na 4 bihuza ibikorwa n’isomo rya mbere ariko muri buri somo umurezi 
  

  aryigisha yifashishije imfashanyigisho zijyanye n’isomo kandi agenda ahindura imikino. 

  Isomo rya 2: Akamaro k’ibiribwa ku mubiri wacu
  a. Intego y’isomo
  Abana bazaba bashobora gusobanura akamaro k’ibiribwa ku mubiri wacu.
  b. Imfashanyigisho
  Ibiribwa binyuranye biboneka aho dutuye n’amashusho y’ibinyobwa bikomoka ku 
  matungo, Igitabo: Ibiribwa, ibinyobwa n’ibimera: umwaka wa 1,2,3
  Isomo rya 3: Isuku y’ibiribwa bikomoka ku matungo
  a. Intego y’isomo
  Abana bazaba bashobora gusobanura uko isuku y’ibiribwa bikomoka ku matungo 
  ikorwa.
  b. Imfashanyigisho
  Ibiribwa binyuranye biboneka aho dutuye n’amashusho y’ibinyobwa bikomoka ku 
  matungo, Igitabo: Ibiribwa, ibinyobwa n’ibimera umwaka wa 1,2,3
  Isomo rya 4: Ubwuzuzanye bw’ibiribwa bikomoka ku matungo 
  n’ibindi biribwa bazi
  a. Intego y’isomo
  Abana bazaba bashobora gusobanura ubwuzuzanye bw’ibiribwa bikomoka ku matungo 
  n’ibindi biribwa bazi.
  b. Imfashanyigisho
  Ibiribwa binyuranye biboneka aho dutuye n’amashusho y’ibinyobwa bikomoka ku 
  bimera no ku matungo, Igitabo: Ibiribwa, ibinyobwa n’ibimera, umwaka wa 1,2,3
  4.3.4. Izindi nama n’amakuru bijyanye n’uyu mutwe 
  Umurezi azazirikana gukoresha imfashanyigisho zifatika kandi zibonaka aho abana 
  

  batuye kugira ngo abana basobanukirwe neza.

  4.3.5. Ingero z’ibikorwa bihuza uyu mutwe n’ibindi byigwa

  

  4.3.6. Isuzumabushobozi risoza uyu mutwe 

  Muri uyu mutwe, umurezi azagenda asuzuma buhorobuhoro iterambere ry’umwana 

  yifashishije ibikorwa binyuranye nko kuvangura ibiribwa bikomoka ku matungo 

  n’ibiribwa bikomoka ku bimera, gusura ibiribwa mu murima, gukina bigana bakoresheje 

  ibiribwa n’ibindi.

  INYIGISHO YA 5 IBIGO N’IMIRIMO IKORERWA AHO DUTUYE

  5.0. Intangiriro 
  Kwigisha abana ibigo n’imirimo ikorerwa aho batuye bibafasha gusobukirwa imyuga 
  ikorerwa aho batuye, abayikora, n’akamaro kayo, bikazatuma umwana akura afite 
  ishyaka, akorana umurava, afata ingamba zo kuzaba umuyobozi cyangwa umukozi mu 
  bigo bimwe bigararagara aho atuye. Ibi bizatuma umwana akura yishimira gufasha 
  no gukorana n’abandi aho batuye, no gukura afite inyota yo guhanga udushya. Buri 
  mwana wese azatozwa kubaha Imana n’ibyo yaremye byose akagira umuco wo 
  gusenga Imana kandi akamenya ko abantu basengera ahantu hanyuranye nyamara 
  bose bemera Imana. 
  Muri iyi nyigisho abana basobonukirwa ko abantu baremye mu buryo butandukanye 
  kandi bufite umwihariko kuri buri wese. Iyi nyigisho kandi igamije gusobanurira abana 
  ko umuntu wese agira umwihariko we kandi ko ugomba guhabwa agaciro. 
  

  Amasomo akubiye muri iyi nyigisho agaragara mu mbonerahamwe ikurikira:

  

  
  

  
  

  5.1 Ishuri ryange (Umwaka wa mbere)
  5.1.1. Ubushobozi bw’ingenzi bugamijwe 
  Abana bazaba bashobora gutandukanya abarezi babo n’abatari abarezi ku ishuri. 
  Gutandukanya ishuri yigamo n’andi mashuri. Gukoresha ibikoresho by’ishuri akurikije 
  

  umumaro wa buri gikoresho.

  5.1.2. Ingingo nsanganyamasomo:
  • Uburezi budaheza: Muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa ko abantu azabona 
  ku ishuri hashobora kubamo abafite ubumuga bunyuranye kandi agasobanurirwa 
  ko abo bantu bafite uburenganzira nk’ abandi. 
  Muri iyi nyigisho umurezi azazirikana ko agomba gukoresha uburyo butandukanye 
  bwo kwigisha ndetse n’imfashanyigisho zitandukanye kugira ngo buri mwana 
  wese yibone mu isomo haba ari ufite ubumuga ndetse ndetse n’ abatabufite.
  • Umuco w’amahoro n’indangagaciro 
  Muri iyi nyigisho umwana atozwa kugira umuco wo kutikubira, no gusangira 
  n’abandi ibikoresho by’ishuri. Gutozwa gukunda ishuri, kubaha abarezi na 
  bagenzi be, gufata neza ibikoresho by’ishuri no kwandurura ibikoresho bamaze 
  gukoresha. Gushimira Imana yamuhaye abarezi beza, gusenga mbere na nyuma 
  y’amasomo. Abana batozwa kandi ko hagize ubabaza undi bagomba gusabana 
  imbabazi kandi bakababarirana. 
  • Umuco w’ubuziranenge: 
  Abana bazatozwa kuzirikana ko bagomba gufata neza ibyo babona ku ishuri no 
  kubigirira isuku. 
  5.1.3. Inama ku myigishirize y’aya masomo
  Isomo rya mbere: Abantu dusanga ku ishuri
  a. Intego y’isomo
  Abana bazaba bashobora gutandukanya abarezi babo n’abandi barezi ndetse n’abndi 
  bantu baba ku ishuri. 
  b. Imfashanyigisho
   Abantu n’inyubako dusanga ku ishuri 
  

  c. Imigendekere y’isomo

  
  

  
  

  
  

  
  

  Ikitonderwa
  Aya masomo ashobora kuyoborwa kimwe n’isomo rya mbere, ariko umurezi agomba 
  guhindura imfashanyigisho ndetse n’imikino bijyanye n’isomo agezeho.
  Isomo rya 2: Amazu agize ishuri
  a. Intego y’isomo
  Umwana azaba ashobora gukoresha buri nyubako icyo igenwe
  b. Imfashanyisho
  Amashusho n’inyubako z’ishuri
  Isomo rya 3: Ibigize inyubako z’ishuri
  a. Intego y’isomo 
   Umwana azaba ashobora gutandukanya no gukoresha nyubako y’ishuri icyo igenewe 
  (ibyumba by’ amashuri, ibiro by’ubuyobozi n’ubwiherero)
  b. Imfashanyigiho
  

  Amashusho n’inyubako

  Isomo rya 4: Ibikoresho dusanga mu ishuri
  a. Intego y’isomo
  Umwana azaba ashobora kuvuga no gufata neza ibikoresho biri mu ishuri.
  b. Imfashanyigisho
  Ibikoresho binyuranye dusanga mu ishuri
  Isomo rya 5: Ibikorwa babona ku ishuri ryabo
  a. Intego y’isomo
  Umwana azaba ashobora gutandukanya ibikorwa binyuranye abona ku ishuri 
  b. Imfashanyigisho
  Amashusho y’ibikorwa bikorerwa ku ishuri
  5.1.4. Izindi nama n’amakuru bijyanye n’uyu mutwe 
  Aya masomo agomba kwigishwa hifashishijwe imikino itandukanye, indirimbo, 
  imivugo, n’ imfashanyigisho zitandukanye ziboneka ku ishuri. Abana nanone bagomba 
  gutozwa gukunda ishuri, gufata neza ibikoresho by’ishuri, bagatozwa no kubaha 
  abarezi n’abatari abarezi, nogutozwa umuco wo gukorera hamwe. Abana bakwiye 
  gutozwa indangagaciro yo gushimira Imana abarezi beza, abayobozi beza, ababyeyi 
  beza yabahaye, n’ ibindi.
  

  5.1.5. Ingero z’ibikorwa bihuza uyu mutwe n’ibindi byigwa 

  
  

  5.1.6. Isuzumabushobozi risoza uyu mutwe 
  Umurezi azasuzuma ubushobozi b’umwana muri uyu mutwe yitegreza imyitwarire 
  y’umwana ku ishuri areba ko ashibora gutandukanya abamurera, abayobozi b’ishuri 
  kandi ko ashobora kuvuga ibikoresho akoresha ku ishuri ndetse akaba azi kubikoresha 
  neza. Ibikorwa binyuranye bikorwa ku ishuri bishobora gufasha umurezi gusuzuma 
  iterambere ry’umwana mu bijyanye n’uyu mutwe.
  5.2 Urusengero (umwaka wa mbere)
  5.2.1. Ubushobozi bw’ingenzi bugamijwe 
  Abana bazaba bashobora kuvuga ku bantu, ibikoresho n’ibikorwa babona mu 
  rusengero. 
  5.2.2. Ingingo nsanganyamasomo
  • Uburezi budaheza:
  Muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa ko umuntu ufite ubumuga bw’ingingo ari 
  umuntu nk’abandi kandi ko afite uburenganzira bwo kujya mu rusengero nk’abandi, 
  kandi na bo bagomba kugira uruhare mu bikorwa bihakorerwa.
  Muri iyi nyigisho umurezi azazirikana ko agomba gukoresha uburyo butandukanye 
  bwo kwigisha ndetse n’imfashanyigisho zitandukanye kugira ngo buri mwana yibone 
  mu isomo rijyanye n’urusengero, yaba afite ubumuga cyangwa atabufite. 
  • Umuco w’amahoro n’indangagaciro: 
  Muri iyi nyigisho umwana atozwa gukunda no kubaha Imana n’ibyo yaremye byose. 
  Agomba kwishimira gufasha no gukorana n’abandi mu rusengero, no kwiyumvisha ko 
  abantu basengera ahantu hanyuranye ariko bose bemera Imana imwe. 
  • Uburinganire n’ubwuzuzanye bw’igitsina gabo n’igitsina gore: 
  Muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa ko n’ubwo igitsina gabo n’igitsina gore 
  bashobora kugira itandukaniro rito rishingiye ku bice by’umubiri wabo, ko bagomba 
  kubahana no kuzuzanya mu bikorwa byose bakora ku rusengero. 
  • Uburere mbonezamyororokere:
  Muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa ko buri gihe cyose bagiye mu rusengero 
  bagomba kujyayo bafite isuku ndetse no mu myanya ndangagitsina yabo no kutiyambika 
  ubusa bagaragaza imyanya ndanga gitsina. Abana bagomba gusobanurirwa ko 
  bagomba kwirinda ihohoterwa rishingiye ku gitsinda ndetse no kudaceceka ibikorwa 
  byose bijyane n’ihohoterwa rishingiye ku gitsina bahuye nabyo.
  • Umuco w’ubuziranenge
  

  Abana bazatozwa kugira uruhare mu bikorwa by’isuku bikorerwa mu rusengero.

  5.2.3. Inama ku myigishirize y’aya masomo
  Isomo rya mbere: Abantu dusanga mu nsengero
  a. Intego y’isomo
  Abana bazaba bashobora kugaragaza inshingano z’abantu batandukanye bakorera ku 
  rusengero 
  b. Imfashanyigisho
   Ibishushanyo n’amafoto bigaragaza abantu batandukanye bari mu rusengero 
  

  c. Imigendekere y’isomo

  
  

  
  

  
  

  
  

  Ikitonderwa
  Aya masomo ahuza ibikorwa n’irya mbere ariko umurezi azibuka gusobanura byimbitse 
  buri somo agendeye ku ntego zaryo
  Isomo rya 2: Ibikoresho dusanga mu rusengero
  a. Intego y’isomo
  Abana bazaba bashobora kugaragaza akamaro k’ibikoresho bakunze kubona ku 
  rusengero
  b. Imfashanyigisho
  Umusaraba, Bibiliya, Korowani, Ibitabo by’indirimbo, ishapule, ingoma, buji, 
  

  ibitambaro, indabo, Igitabo: « Ibigo n’imirimo ikorerwa aho dutuye », n’ibindi.

  Isomo rya 3: Ibikorerwa mu rusengero
  a. Intego y’isomo
  Abana bazaba bashobora kugaragaza akamaro k’ ibikoresho bakunze kubona ku 
  rusengero 
  b. Imfashanyigisho
  Umusaraba, Bibiliya, Korowani, Ibitabo by’indirimbo, ishapule, ingoma, buji, 
  ibitambaro, indabo, Igitabo: “Ibigo n’imirimo ikorerwa aho dutuye”, n’ibindi.
  Isomo rya 4: Iminsi basengeraho
  a. Intego y’isomo
  Abana bazaba bashobora gutandukanya iminsi rusange yo gusengeraho ku madini 
  n’amatorero anyuranye.
  b. Imfashanyigisho
  Amashusho cyangwa ikarita yerekana inyubako zisengerwamo ndetse n’iminsi yo 
  kujya aho basengera.
  5.2.4. Izindi nama n’amakuru bijyanye n’uyu mutwe 
  Aya masomo agomba kwigishwa hifashishijwe imikino itandukanye, indirimbo, 
  imivugo n’ imfashanyigisho zitandukanye ziboneka ku rusengero. Abana bagomba 
  kandi gutozwa gukunda no kubaha Imana, kwishimira gufasha no gukorana n’abandi 
  mu rusengero kandi bakamenya ko abantu basengera ahantu hanyuranye ariko bose 
  bemera Imana imwe.
  5.2.5. Ingero z’ibikorwa bihuza uyu mutwe n’ibindi byigwa
  
  5.2.6. Isuzumabushobozi risoza uyu mutwe 
  Ubushobozi bw’umwana muri uyu mutwe buzagenda bupimwa umunsi ku munsi 
  hagendewe ku bikorwa bitandukanye umwana azagenda akora nko guhuza abakuru 
  b’insengero n’insengero zabo (Padiri., Shehe, Pasitori, …...), kuganira ku bijayne n’idini 
  cyangwa itorero asengeramo n’ibindi.
  5.3 Iduka (umwaka wa kabiri)
  5.3.1. Ubushobozi bw’ingenzi bugamijwe 
  Abana bazaba bashobora kuvuga ku maduka bagaragaza ibicuruzwa, abayacururizamo 
  n’ibirebana n’ibikorwa byo ku gura no kugurisha.
  5.3.2. Ingingo nsanganyamasomo
  • Uburezi budaheza:
  Muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa ko umuntu ufite ubumuga ari umuntu 
  nk’abandi kandi ko afite uburenganzira bwo kujya mu iduka guhaha nk’abandi, kandi 
  ko na bo bagomba kugira uruhare mu bikorwa bihakorerwa.
  Muri iyi nyigisho umurezi azazirikana ko agomba gukoresha uburyo butandukanye 
  bwo kwigisha ndetse n’imfashanyigisho zitandukanye kugira ngo buri mwana yibone 
  mu isomo rijyanye n’iduka, yaba afite ubumuga cyangwa atabufite. 
  • Umuco w’amahoro n’indangagaciro: 
  Muri iyi nyigisho umwana atozwa kwishimira akamaro k’amaduka, gufata neza ibintu 
  bakura mu maduka, kugira umuco wo gukoresha amafaranga neza ndetse no kuzigama, 
  gusubiza amafaranga bagaruye mu gihe babatumye.
  • Uburinganire n’ubwuzuzanye bw’igitsina gabo n’igitsina gore: 
  Muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa ko n’ubwo igitsina gabo n’ igitsina gore 
  bashobora kugira itandukaniro rito rishingiye ku bice byabo by’umubiri, ko bagomba 
  kubahana no kuzuzanya mu byo ababyeyi batuma abana kugura. 
  • Umuco w’ubuziranenge: 
  Abana bazatozwa kugira uruhare mu bikorwa by’iwabo ba batoza kugura ibintu 
  mw`iduka ba kabanza gusuzuma ko bitaboze cyangwa byarengeje igihe.
  • Uburere mbonezabukungu
  Abana bazatozwa gufata neza amafaranga igihe bagiye babatumye guhaha mu iduka.
  

  Batozwa kandi gusubiza amafaranga babagaruriye bamaze guhaha.

  5.3.3. Inama ku myigishirize y’aya masomo 
  Aya masomo agomba kwigishwa hifashishijwe inguni y’imikino itandukanye yigana 
  iduka, indirimbo, imivugo, n’imfashanyigisho zitandukanye ziboneka mu iduka aho 
  batuye. Abana kandi bagomba gutozwa kugira umuco wo gufata neza ibyo baguze. 
  Kandi buri mwana akabihabwamo uruhare. Bagatozwa kugira umuco wo kubaha igihe 
  babatumye mu iduka.
  Isomo rya mbere: Abantu bakorera mu iduka, ibintu dusanga mu iduka
  a. Intego y’isomo
  Abana bazaba bashobora gutandukanya ibiceri n’inoti.
  b. Imfashanyigisho
  Ibintu bimwe bigaragara dusanga mu iduka, amashusho yerekana amaduka n’ibyo 
  tuhasanga 
  

  c. Imigendekere y’isomo

  
  

  
  

  
  

  Ikitonderwa
  Aya masomo ahuza ibikorwa n’isomo rya mbere ariko umurezi azibuka kwifashisha 
  imfashanyigisho zifatika (nk’amafaranga) zijaynye na buri somo
  Isomo rya 2: Amafaranga
  a. Intego y’isomo
   Abana bazaba bashobora gutandukanya amafaranga n’ibindi bintu, kuvuga ku kamaro 
  k’amafaranga 
  b. Imfashanyigisho
  Amafaranga, inote, ibiceri, Igitabo cy’umunyeshuri: Ibigo n’imirimo ikorerwa aho 
  dutuye, umwaka wa 1,2,3
  Isomo rya 3: Kugura no kugurisha
  a. Intego y’isomo
   Gutandukanya ibikorerwa mu iduka, gutandukanya ibiceri n’inoti
  b. Imfashanyigisho
   Ibiceri, inoti, n’ibindi abana bakwishakira
  5.3.4. Izindi nama n’amakuru bijyanye n’uyu mutwe 
  Aya masomo agomba kwigishwa hifashishijwe imikino itandukanye, indirimbo, 
  

  imivugo, n’ imfashanyigisho zitandukanye ziboneka mu iduka. Abana bagomba kandi 

  gutozwa uko bitwara igihe bagiye mu iduka, iyo bafite amafaranga n’icyo bagomba 
  kuyakoresha.
  

  5.3.5. Ingero z’ibikorwa bihuza uyu mutwe n’ibindi byigwa

  

  5.3.6. Isuzumabushobozi risoza uyu mutwe 
  Muri uyu mutwe umwana azagaragaza ubushobozi mu bikorwa binyuranye nko 
  gushushanya iduka n’abantu ndetse n’ibintu biboneka mu iduka berekana abagura 
  n’abagurisha bakoresheje amafaranga (ibiceri, inoti, n’ibindi), gukina igana abagura 
  n’abagurisha n’ibindi. Umurezi azagenda yitegereza iterambere ry’umwana muri uyu 
  mutwe maze agende abyandike mu gitabo cyabugenewe. 
  5.4 Isoko (Umwaka wa kabiri)
  5.4.1. Ubushobozi bw’ingenzi bugamijwe
  Abana bazaba bashobora kuvuga ku bintu no kubantu dusanga ku isoko no ku mirimo 
  ihakorerwa.
  5.4.2. Ingingo nsanganyamasomo
  • Uburezi budaheza:
  Muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa ko umuntu ufite ubumuga bw’ingingo ari 
  umuntu nk’abandi kandi ko afite uburenganzira bwo kujya mu isoko guhaha nk’abandi, 
  kandi na bo bagomba kugira uruhare mu bikorwa bihakorerwa.
  Muri iyi nyigisho umurezi azazirikana ko agomba gukoresha uburyo butandukanye 
  bwo kwigisha ndetse n’imfashanyigisho zitandukanye kugira ngo buri mwana yibone 
  mu isomo rijyanye n’isoko, yaba afite ubumuga cyangwa atabufite. 
  • Umuco w’amahoro n’indangagaciro 
  Muri iyi nyigisho umwana atozwa kwishimira akamaro k’isoko, gufata neza ibintu 
  bagura mu isoko, kugira umuco wo gukoresha amafaranga neza ndetse no kuzigama, 
  gusubiza amafaranga bagaruye mu gihe batumwe guhaha. 
  • Uburinganire n’ubwuzuzanye bw’igitsina gabo n’igitsina gore 
  Muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa ko n’ubwo igitsina gabo n’igitsina gore 
  bashobora kugira itandukaniro rito rishingiye ku bice byabo by’umubiri, ko bagomba 
  kubahana no kuzuzanya mu byo ababyeyi batuma abana kugura mu isoko. 
  • Uburere mbonezamyororokere
  Abana bazasobanurirwa ko mu isoko ari ahantu hahurira abantu benshi kandi 
  banyuranye, bityo bakwiye kujyayo bambaye bikwije. 
  • Umuco mbonezabukungu 
  Abana basobanurirwa akamaro k’isoko mu mutungo w’urugo.
  • Umuco w’ubuziranenge
  Abana bazatozwa kugira umuco wo koza ibivuye mu isoko, kubibika neza no kureba 
  

  niba ibyo baguze mu isoko bikiri bizima, bigifite ubuziranenge. 

  5.4.3. Inama ku myigishirize y’aya masomo
  Aya masomo agomba kwigishwa hifashishijwe inguni y’imikino itandukanye yigana 
  isoko, indirimbo, imivugo, n’imfashanyigisho zitandukanye ziboneka mu iduka aho 
  batuye. Abana nanone bagomba gutozwa kugira umuco wo gufata neza ibyo baguze 
  kandi buri mwana akabigiramo uruhare. Abana batozwa kugira umuco wo kubaha 
  igihe babatumye ku isoko.
  Isomo rya mbere: Abantu bakorera mu isoko
  a. Intego y’isomo
  Abana bazaba bashobora kuvuga abantu banyuranye dusanga ku isoko. 
  b. Imfashanyigisho
  Ibintu bimwe bigaragara dusanga ku isoko, amashusho yerekana isoko n’ibyo 
  tuhasanga.
  

  c. Imigendekere y’isomo

  
  

  
  

  
  

  
  

  ikitonderwa
  Aya masomo ahuza ibikorwa n’isomo rya mbere ariko umurezi azajya ayobora ibikorwa 
  abiganisha ku ntego y’isomo.
  Isomo rya 2: Ibintu dusanga mu isoko
  a. Intego y’isomo
  Abana bazaba bashobora gushyira mu matsinda ibicuruzwa bigaragara ku isoko 
  bashingiye ku ngingo runaka, bahawe cyangwa bihitiyemo.
  b. Imfashanyigisho
   Bimwe mu bicuruzwa dusanga mu isoko, amashusho yerekana isoko n’ibyo tuhasanga, 
  amafaranga mato, ibiceri, inoti, Ibigo n’imirimo ikorerwa aho dutuye, umwaka wa 
  1,2,3.
  Isomo rya 4: Ibikorwa bikorerwa ku isoko
  a. Intego y’isomo
  Abana bazaba bashobora gutandukanya ibikorwa bikorerwa ku isoko 
  b. Imfashanyigisho
  Bimwe mu bicuruzwa dusanga mu isoko, amashusho yerekana isoko n’ibyo tuhasanga, 
  amafaranga mato, ibiceri, inoti, Igitabo : « Ibigo n’ imirimo ikorerwa aho dutuye, 
  umwaka wa 1,2,3 »
  

  5.4.4. Izindi nama n’amakuru bijyanye n’uyu mutwe

  5.4.5. Ingero z’ibikorwa bihuza uyu mutwe n’ibindi byigwa
  

  
  

  5.4.6. Isuzumabushobozi risoza uyu mutwe 

  Ubushobozi bw’abana buzasuzumwa biciye mu bikorwa binyuranye nko gushushanya 
  isoko n’abantu ndetse n’ibintu biboneka mu isoko berekana abagura n’abagurisha 
  bakoresheje amafaranga (ibiceri, inoti, n’ibindi), bakina bigana n’ibindi. Umurezi 
  azagenda yitegereza buri gikorwa uko umwana agenda agikora. 
  5.5 Ivuriro (umwaka wa 2)
  5.5.1. Ubushobozi bw’ingenzi bugamijwe: 
  Abana bazaba bashobora kuvuga ku bantu, ibikorwa n’ibintu dusanga ku ivuriro.
  5.5.2. Ingingo nsanganyamasomo
  • Uburezi budaheza
  Muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa ko umuntu ufite ubumuga bw’ingingo ari 
  umuntu nk’abandi kandi ko afite uburenganzira bwo kwitabwaho nk’abandi ku ivuriro 
  no koroherezwa igihe ari ngombwa, ari ku ivuriro cyangwa ajyayo.
  Muri iyi nyigisho umurezi azazirikana ko agomba gukoresha uburyo butandukanye 
  bwo kwigisha ndetse n’imfashanyigisho zitandukanye kugira ngo buri mwana yibone 
  mu isomo rijyanye n’ivuriro, yaba afite ubumuga cyangwa atabufite. 
  • Umuco w’amahoro n’indangagaciro: 
  Muri iyi nyigisho umwana atozwa gusobakirwa n’akamaro k’ivuriro, kwita ku 
  

  banyantege nke, harimo n’abarwayi. Gusura no gusengera abarwayi. 

  • Uburinganire n’ubwuzuzanye bw’igitsina gabo n’igitsina gore: 

  Muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa ko n’ubwo igitsina gabo n’igitsina gore 
  bashobora kugira itandukaniro rito rishingiye ku bice byabo by’umubiri, ko bagomba 
  kubahana no kuzuzanya ku ivuriro kandi ko bafite uburenganzira bungana mu guhabwa 
  serivisi ku ivuriro.
  • Uburere mbonezabukungu
  Abana bazasobanurirwa uruhare rw’ivuriro mu kongera umutungo w’urugo. Abantu 
  bazima batarwaye bakora imirimo yongera umutungo.
  • Umuco w’ubuziranenge: 
  Abana bazatozwa kugira umuco wo gukaraba, koga no kwisukura mu buryo bwo 
  kwirinda indwara. Gukurikiza amabwiriza ya muganga mu bijyanye n’ ubuziranenge 
  bw’ imiti bahawe, n’ ibindi. 
  5.5.3. Inama ku myigishirize y’aya masomo 
  Aya masomo agomba kwigishwa hifashishijwe inguni y’imikino itandukanye yigana 
  ibikorwa byo kuvura no kwivuza. 
  Isomo rya 1: Ivuriro n’ibihakorerwa
  a. Intego y’isomo
  Abana bazaba bashobora gutandukanya ibikorwa bikorerwa ku ivuriro 
  b. Imfashanyigisho
  Ibikoresho bimwe bigaragara dusanga ku ivuriro, amashusho yerekana ivuriro 
  n’imirimo ihakorerwa 
  

  c. Imigendekere y’isomo

  
  

  
  

  
  

  Ikitonderwa
  Aya masomo ahuza ibikorwa n’isomo rya mbere.
  Isomo rya 2: Ibintu dusanga mu ivuriro
  a. Intego y’isomo
  Abana bazaba bashobora kuvuga amazina y’ibintu bimwe na bimwe dusanga ivuriro 
  bashingiye ku ngingo runaka, bahawe cyangwa bihitiyemo
  b. Imfashanyigisho
  Amashusho ya bimwe mu bikoresho dusanga mu ivuriro « Ibigo n’imirimo ikorerwa 
  aho dutuye, umwaka wa 1,2,3 »
  Isomo rya 3: Ibikorwa bikorerwa ku ivuriro
  a. Intego y’isomo
  Abana bazaba bashobora kuvuga ibikorwa bikorerwa ku ivuriro
  b. Imfashanyigisho
  Amashusho yerekana ivuriro n’ibyo tuhasanga « Ibigo n’imirimo ikorerwa aho dutuye, 
  umwaka wa 1,2,3 »
  5.5.4. Izindi nama n’amakuru bijyanye n’uyu mutwe 
  Aya masomo agomba kwigishwa hifashishijwe imikino itandukanye, indirimbo, 
  imivugo, inguni zo mu ishuri n’imfashanyigisho zitandukanye ziboneka ku ivuriro. 
  Abana bagomba kumarwa ubwoba baterwa no kwa muganga.
  

  5.5.5. Ingero z’ibikorwa bihuza uyu mutwe n’ibindi byigwa 

  
  

  5.5.6. Isuzumabushobozi risoza uyu mutwe 
  Ibikorwa birimo nko gushushanya ivuriro n’abantu ndetse n’ibintu biboneka mu ivuriro 
  byerekana abaganga abarwayi ibikoresho byo kwa muganga bizagaragaza ubushobozi 
  bw’umwana. Umurezi guhera mu ntagiriro y’uyu mutwe azajya areba impinduka mu 
  iterambere ry’umwana. Abana bashobora no gukina bigana uvura n’abivuza.
  5.6 Imyuga ikorerwa aho dutuye (Umwaka wa gatatu)
  5.6.1. Ubushobozi bw’ingenzi bugamijwe
  Abana bazaba bashobora kuvuga ku myuga ikorerwa mu bigo biri aho batuye n’akamaro 
  kayo.
  5.6.2. Ingingo nsanganyamasomo
  • Uburezi budaheza
  Muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa ko umuntu ufite ubumuga bw’ingingo ari 
  umuntu nk’abandi kandi ko afite uburenganzira bwo gukora cyangwa kwiga imyuga 
  inyuranye ikorerwa aho dutuye.
  Muri iyi nyigisho umurezi azazirikana ko agomba gukoresha uburyo butandukanye bwo 
  kwigisha ndetse n’imfashanyigisho zitandukanye kugira ngo buri mwana yibone mu 
  isomo rijyanye n’imyuga ikorerwa aho batuye, yaba afite ubumuga cyangwa atabufite. 
  • Umuco w’amahoro n’indangagaciro
  Muri iyi nyigisho umwana atozwa kubaha abantu bakora imyuga itandukanye bityo 
  kandi bagashima Imana yahaye abantu ubwenge n’ ubuhanga bwo gukora imyuga 
  itandukanye.
  • Uburinganire n’ubwuzuzanye bw’igitsina gabo n’igitsina gore
  Muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa ko nubwo abagabo n’abagore bashobora 
  kugira itandukaniro rito rishingiye ku bice byabo by’umubiri, ko bagomba kubahana 
  no kuzuzanya mu gukora imirimo ijyanye n’imyuga ikorerwa aho batuye batarobanuye 
  igitsina.
  • Uburere mbonezabukungu
  Abana bazasobanurirwa akamaro k’imyunga ikorerwa aho batuye mu kongera 
  umutungo w’urugo.
  5.6.3. Inama ku myigishirize y’aya masomo 
  Aya masomo agomba kwigishwa hifashishijwe inguni y’imikino itandukanye yigana 
  

  ibikorwa bijyanye n’imyuga inyuranye igaragara aho batuye.

  Isomo rya 1: Imyuga ikorerwa aho batuye n’abayikora
  a. Intego y’isomo
  Abana bazaba bashobora kuvuga imyuga ikorerwa aho batuye n’ abayikora.
  b. Imfashanyigisho
  Igitabo: “Ibigo n’ imirimo ikorerwa aho dutuye, umwaka wa 1, 2, 3”. Amashusho 
  atandukanye agaragaza imyuga ikorerwa aho batuye.
  

  c. Imigendekere y’isomo

  

  

  

  

  

  Isomo rya 2: Akamaro k’imyuga ikorerwa mu bigo by’aho dutuye
  a. Intego y’isomo
  Abana bazaba bashobora gutahura akamaro k’ ibigo bikorera aho batuye. 
  b. Imfashanyigisho
  Ibikoresho cyangwa amashusho yerekana ibikorwa bijyanye n’imyuga ikorerwa hafi 
  y’aho batuye cyangwa ishuri riri. Igitabo: “Ibigo n’ imirimo ikorerwa aho dutuye, 
  umwaka wa 1, 2, 3”.
  Isomo rya 3: Ubwuzuzanye bw’imirimo
  a. Intego y’isomo
  Abana bazaba bashobora gusobanura aho imirimo ijyanye n’imyuga iboneka aho 
  batuye ihurira n’aho itandukaniye.
  b. Imfashanyigisho
  Ibikoresho cyangwa amashusho yerekana ibikorwa bijyanye n’imyuga ikorerwa hafi 
  y’aho batuye cyangwa ishuri riri. Igitabo: “Ibigo n’ imirimo ikorerwa aho dutuye, 
  umwaka wa 1, 2, 3”.
  5.6.4. Izindi nama n’amakuru bijyanye n’uyu mutwe 
  Aya masomo agomba kwigishwa hifashishijwe imikino itandukanye, indirimbo, 
  imivugo, inguni zo mu ishuri n’imfashanyigisho zitandukanye zijyanye n’imirimo 
  ikorerwa aho batuye cyangwa bigira. Abana bagomba kandi gutozwa uko bitwara igihe 
  bagiye gusura ibikorwa bijyanye n’umwuga uyu n’uyu.
  5.6.5. Ingero z’ibikorwa bihuza uyu mutwe n’ibindi byigwa
  
  5.6.6. Isuzumabushobozi risoza uyu mutwe 
  Umurezi azifashisha ibikorwa binyuranye mu gusuzuma ubushobozi bw’umwana 
  guhera mu ntangiriro y’uyu mutwe. Ibyo bikorwa ni nko kuganira ku cyo azakora 
  naba mukuru kijyanye n’imyuga, gukina agakina bigana abakora imyuga inyuranye 
  bihitiyemo. 
  5.7 Icungamutungo rirandeba (Umwaka wa gatatu)
  5.7.1. Ubushobozi bw’ingenzi bugamijwe: 
  Abana bazaba bashobora kugaragaza uruhare rwabo mu micungire y’umutungo mu 
  rugo. 
  5.7.2. Ingingo nsanganyamasomo
  • Uburezi budaheza:
  Muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa ko umuntu ufite ubumuga bw’ingingo ari 
  umuntu nk’abandi kandi ko afite uburenganzira bwo kugira uruhare mu micungire 
  y’umutungo.
  Muri iyi nyigisho umurezi azazirikana ko agomba gukoresha uburyo butandukanye 
  bwo kwigisha ndetse n’imfashanyigisho zitandukanye kugira ngo buri mwana yibone 
  

  mu isomo rijyanye n’icungamutungo, yaba afite ubumuga cyangwa atabufite. 

  • Uburinganire n’ubwuzuzanye bw’igitsina gabo n’igitsina gore: 
  Muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa ko n’ubwo igitsina gabo n’igitsina gore 
  bashobora kugira itandukaniro rito rishingiye ku bice byabo by’umubiri, ko bagomba 
  kubahana no kuzuzanya mu bijyanye no gucunga umutungo, uko waba ungana kose. 
  • Uburere mbonezamyororokere
  Abana bazasobanurirwa ko umutungo ugomba gukoreshwa mu kubona imyambaro 
  yo kwambara yubahisha imyanya y’ibanga . Abana bagomba kwigishwa ko bagomba 
  kwirinda ababashukisha amafaranga n’ibindi bintu bagamije kubangiriza imyanya 
  myibarukiro.
  • Uburere mbonezabukungu
  Abana basobanurirwa ibigize umutungo w’iwabo mu rugo ndetse no ku ishuri, 
  banatozwe kubifata neza.
  5.7.3. Inama ku myigishirize y’aya masomo 
  Aya masomo agomba kwigishwa hifashishijwe inguni y’imikino itandukanye yigana 
  ibikorwa bijyanye n’icungamutungo.
  Isomo rya 1: Ibigize umutungo w’urugo
  a. Intego y’isomo
  Abana bazaba bashobora kubika ibikoresho byabo neza.
  b. Imfashanyigisho
   Igitabo: “Ibigo n’ imirimo ikorerwa aho dutuye, umwaka wa 1, 2, 3”. 
  Amashusho atandukanye agaragaza abantu babika neza ibikoresho.
  

  c. Imigendekere y’isomo

  

  

  

  Ikitonderwa
  Aya masomo ahuza ibikorwa n’isomo rya mbere
  Isomo rya 2: Ubufatanye bw’abagize umuryango mu gucunga 
  umutungo w’urugo
  a. Intego y’isomo
  Abana bazaba bashobora gukorera hamwe mu gushaka no gukoresha neza umutungo 
  w’urugo . 
  b. Imfashanyigisho
  Amashusho atandukanye agaragaza ibintu bigize umutungo, ibiceri, inoti, n’ibindi 
  bikoresho byifashishwa mu mikino. Igitabo: “Ibigo n’ imirimo ikorerwa aho dutuye, 
  umwaka wa 1, 2, 3”.
  Isomo rya 3: Ibigize umutungo w’ishuri
  a. Intego y’isomo
  Abana bazaba bashobora kwita no gukoresha neza ibikoresho byo ku ishuri. 
  b. Imfashanyigisho
  Amashusho atandukanye agaragaza ibintu bigize umutungo, ibiceri, inoti, n’ibindi 
  bikoresho byifashishwa mu mikino. Igitabo: “Ibigo n’imirimo ikorerwa aho dutuye, 
  umwaka wa 1, 2, 3”.
  Isomo rya 4: Akamaro k’amafaranga
  a. Intego y’isomo
   Abana bazaba bashobora kuvuga akamaro k’amafaranga
  b. Imfashanyigisho
  Amashusho atandukanye agaragaza ibintu bigize umutungo, ibiceri, inoti, n’ ibindi 
  bikoresho byifashishwa mu mikino.Igitabo: “Ibigo n’ imirimo ikorerwa aho dutuye, 
  umwaka wa 1, 2, 3”. Igitabo: “Ibigo n’imirimo ikorerwa aho dutuye, umwaka wa 1, 2, 
  

  3”

  Isomo rya 5: Gukoresha amafaranga neza no kuyazigama
  a. Intego y’isomo
  Abana bazaba bashobora gukoresha neza amafaranga no kuyazigama
  b. Imfashanyigisho
  Amashusho atandukanye agaragaza ibintu bigize umutungo, ibiceri, inoti, n’ ibindi 
  bikoresho byifashishwa mu mikino. Igitabo: “Ibigo n’ imirimo ikorerwa aho dutuye, 
  umwaka wa 1, 2, 3”. Igitabo: “Ibigo n’ imirimo ikorerwa aho dutuye, umwaka wa 1, 2, 
  3”.
  5.7.4. Izindi nama n’amakuru bijyanye n’uyu mutwe 
  Aya masomo agomba kwigishwa hifashishijwe imikino itandukanye, indirimbo, imivugo, 
  inguni zo mu ishuri n’imfashanyigisho zitandukanye zijyanye n’ICUNGAMUTUNGO.
  

  5.7.5. Ingero z’ibikorwa bihuza uyu mutwe n’ibindi byigwa

  
  

  5.7.6. Isuzumabushobozi risoza uyu mutwe 
  Umurezi azasuzuma ubushobozi bw’umwana buhorobuhoro kuva mu ntagiriro z’uyu 
  mutwe. Umurezi ashobora kwifashisha ibikorwa bitandukanye nko gukina bigana 
  uko bafasha ababyeyi mu rugo bakora umwitozo wo gufata neza umutungo wo mu 
  rugo (urugero: Kwegeranya ibikoresho byo ku meza ngo bitangirika,…) , hanyuma 
  

  bakazabwira umurezi uko bakoze uwo mwitozo.

  INYIGISHO YA 6 UBURYO BWO GUTWARA ABANTU
  

  6.0. Intangiriro 
  Kwigisha abana uburyo bwo gutwara abantu n’ibintu bibafasha kumenya no 
  gutandukanya uburyo bwo gutwara abantu n’ibintu ari bwo: gutwara abantu n’ibintu 
  ku butaka, mu kirere no mu mazi. Muri iyi nyigisho kandi, abana bazasobanurirwa 
  uburyo bwo gukoresha neza umuhanda mu rwego rwo kwirinda impanuka.
  

  Amasomo akubiye muri iyi nyigisho agaragara mu mbonerahamwe ikurikira. 

  
  

   6.1 Uburyo bwo gutwara abantu n’ibintu ku butaka (umwaka wa 
  mbere)
  6.1.1. Ubushobozi bw’ingenzi bugamijwe
  Abana bazaba bashobora gutandukanya uburyo bwo gutwara abantu n’ibintu ku 
  butaka no gukoresha umuhanda neza
  6.1.2. Ingingo nsanganyamasomo
  • Uburezi budaheza: Muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa ko umuntu ufite 
  ubumuga ari umuntu nk’abandi kandi ko afite uburenganzira bwo kugenda ku 
  butaka, gutwara ibinyabiziga byabugenewe. 
  • Umuco w’amahoro n’indangagaciro: Muri iyi nyigisho abana batozwa ko 
  bagomba kugenda mu nzira cyangwa mu muhanda neza batarwana cyangwa 
  ngo bakandagirane. Abana batozwa kandi gukoresha neza umuhanda hagamijwe 
  kwirinda impanuka.
  • Uburinganire n’ubwuzuzanye bw’igitsina gabo n’igitsina gore: Muri iyi nyigisho 
  abana bazasobanukirwa ko buri wese yaba umugabo cyangwa umugore, 
  umukobwa cyangwa umuhungu afite uburenganzira bwo kugenda mu muhanda 
  cyangwa mu nzira no gutwara ibinyabiziga ibyo ari byo byose. 
  • Kwita ku bidukikije: muri iyi nyigisho abana bazatozwa kutangiza umuhanda. 
  Haba ari ugutamo imyanda cyangwa kwangiza indabo n’ibiti bikikije umuhanda.
  

  6.1.3. Inama ku myigishirize y’aya masomo

  Isomo rya mbere: Gutwara abantu n’ibintu ku butaka: kugenda 
  n’amaguru, kwikorera imitwaro, guheka abana no 
  guheka abantu barwaye mu ngobyi
  a. Intego y’isomo
  Abana bazaba bashobora kuvangura no gutandukanya uburyo bwo gutwara abantu 
  n’ibintu ku butaka: kugenda n’amaguru, kwikorera imitwaro, guheka abana, guheka 
  abantu barwaye mu ngobyi.
  b. Imfashanyigisho
  Amashusho n’ibikinisho bigaragaza uburyo bwo gutwara abantu n’ibintu ku butaka, 
  Igitabo: “Ubwikorezi n’itumanaho umwaka wa1, 2, 3”.
  c. Imigendekere y’isomo
  
  

  

  

  

  

  Ikitonderwa
  Iri somo rya kabiri rihuza ibikorwa n’isomo rya mbere ariko muri iri rya kabiri umurezi 
  aryigisha yifashishije amashusho n’ibikinisho bijyanye: igare, ipikipiki, imodoka 
  

  zinyuranye bihetse abantu cyangwa ibintu.

  Isomo rya 2: Gutwara abantu n’ibintu ku butaka: - gutwara ibintu ku 
  igare, ku ipikipiki, mu modoka, ku ngorofani n’ibindi
  a. Intego y’isomo
  Abana bazaba bashobora kuvangura no gutandukanya uburyo bwo gutwara abantu 
  n’ibintu ku butaka: - gutwara, ibintu ku igare, ku ipikipiki, mu modoka, ku ngorofani 
  n’ibindi.
  b. Imfashanyigisho
  Amashusho n’ibikinisho bigaragaza uburyo bwo gutwara abantu n’ibintu ku butaka. - 
  Igitabo: « Ubwikorezi n’itumanaho umwaka wa1, 2, 3 ».
  6.1.4. Izindi nama n’amakuru bijyanye n’uyu mutwe 
  Mu kwigisha uburyo bwo gutwara abantu n’ibintu ku butaka umurezi azazirikana ko 
  agomba kujyana abana ku muhanda bakitegereza uburyo bunyuranye bwo gutwara 
  abantu n’ibintu ku butaka. Umurezi azasobanurira abana uburyo bwiza bwo kugenda 
  ku muhanda.
  

  6.1.5. Ingero z’ibikorwa bihuza uyu mutwe n’ibindi byigwa

  
  

  6.1.6. Isuzumabushobozi risoza uyu mutwe 
  Ibikorwa birimo gushushanya no gusiga amabara ibinyabiziga bitandukanye 
  bizagaragaza iterambere ry’umwana mu bushobozi buteganyijwe muri uyu mutwe. 
  Umurezi azitegereza impinduka zigenda ziba ku mwana guhera mu ntangiriro kandi 
  azagenda abyandika mu gitabo cyabugenewe.
  6.2 uburyo bwo gutwara abantu n’ibintu mu mazi no mu kirere 
  (Umwaka kabiri)
  6.2.1. Ubushobozi bw’ingenzi bugamijwe
  Abana bazaba bashobora gutandukanya uburyo bwo gutwara abantu n’ibintu mu mazi 
  

  no mu kirere babona aho batuye

  6.2.2. Ingingo nsanganyamasomo
  

  • Uburezi budaheza: Muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa ko umuntu ufite 
  

  ubumuga ari umuntu nk’abandi kandi ko afite uburenganzira bwo gukora ingendo 
  

  mu mazi cyangwa mu kirere igihe cyose abikeneye. 
  

  • Uburinganire n’ubwuzuzanye bw’igitsina gabo n’igitsina gore: Muri iyi nyigisho 
  

  abana bazasobanukirwa ko buri wese yaba umugabo cyangwa umugore, 
  

  umukobwa cyangwa umuhungu afite uburenganzira bwo gukora ingendo mu 
  

  mazi cyangwa mu kirere igihe cyose abikeneye. 
  

  • Kwita ku bidukikije: muri iyi nyigisho abana bazatozwa kutangiza ibiyaga biirinda 
  

  gutamo imyanda.
  

  6.2.3. Inama ku myigishirize y’aya masomo
  

  Isomo rya mbere: Uburyo bwo gutwara abantu n’ibintu mu mazi: 
  Ubwato
  

  a. Intego y’isomo
  

  Abana bazaba bashobora gusobanura uburyo bwo gutwara abantu n’ibintu bukoreshwa 
  

  mu mazi
  

  b. Imfashanyigisho
  

  Amashusho, impapuro, ibase n’amazi, n’ibindi bikoresho byo kwifashisha mu dukino
  c. Imigendekere y’isomo
  

  

  

  

  

  Ikitonderwa
  Iri somo rya kabiri rihuza ibikorwa n’isomo rya mbere ariko muri iri rya kabiri umurezi 
  aryigisha yifashishije ibikinisho by’indege. Kubw’amahirwe indege itambutse mu 
  kirere bari kwiga iri somo, yasohora abana hanze bakayireba cyangwa akazayibereka 
  undi munsi izahita.
  Isomo rya 2: Uburyo bwo gutwara abantu n’ibintu mu kirere: Indege
  a. Intego y’isomo 
  Abana bazaba bashobora gusobanura uburyo bwo gutwara abantu n’ibintu bukoreshwa 
  mu kirere.
  b. Imfashanyigisho
  Amashusho, amafoto, impapuro, urudodo, n’ibindi bikoresho byo kwifashisha mu 
  dukino.
  6.2.4. Izindi nama n’amakuru bijyanye n’uyu mutwe 
  Kugira ngo abana bige uyu mutwe banezerewe kandi babishaka, umurezi azabaha 
  amahirwe yo gukina bigana ibinyabiziga ndetse no gukora ibikinisho bijyanye na byo.
  

  6.2.5. Ingero z’ibikorwa bihuza uyu mutwe n’ibindi byigwa 

  
  

  6.2.6. Isuzumabushobozi risoza uyu mutwe 
  Ibikorwa byo guhuza uburyo butandukanye bwo gutwara abantu n’ibintu ku butaka, 
  mu mazi no mu kirere, gukina bigana ubwato n’ibindi bizafasha umurezi gusuzuma 
  iterambere ry’umwana kuva mu ntangiriro.
  6.3 Uburyo butandukanye bwo gutwara abantu n’ibintu (umwaka wa 
  gatatu)
  6.3.1 Ubushobozi bw’ingenzi bugamijwe: 
  Abana bazaba bashobora kuvuga ku buryo bwo gutwara abantu n’ibintu ku butaka, 
  mu mazi no mu kirere.
  6.3.2. Ingingo nsanganyamasomo
  • Uburezi budaheza: Muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa ko umuntu ufite 
  ubumuga ari umuntu nk’abandi kandi ko afite uburenganzira bwo gukoresha 
  uburyo bwo gutwara abantu n’ibintu ubwo ari bwo bwose haba ku butaka, mu 
  mazi cyangwa mu kirere.
  • Umuco w’amahoro n’indangagaciro: Muri iyi nyigisho umwana atozwa ko 
  agomba kugenda mu nzira cyangwa mu muhanda neza atarwana cyangwa ngo 
  akandagirane. 
  • Uburinganire n’ubwuzuzanye bw’igitsina gabo n’igitsina gore: Muri iyi nyigisho 
  abana bazasobanukirwa ko buri wese yaba umugabo cyangwa umugore, 
  umukobwa cyangwa umuhungu afite uburenganzira bwo gukoresha uburyo bwo 
  gutwara abantu n’ibintu ubwo ari bwo bwose haba ku butaka, mu mazi cyangwa 
  mu kirere. Buri wese, yaba umugabo cyangwa umugore, umukobwa cyangwa 
  umuhungu, yemerewe gutwara ibinyabiziga nk’imodoka, igare, ipikipiki, indege, 
  ubwato,…
  • Kwita ku bidukikije: muri iyi nyigisho abana bazatozwa kutangiza umuhanda 
  no kuwukoresha neza birinda impanuka. Haba ari ugutamo imyanda cyangwa 
  kwangiza indabo n’ibiti bikikije umuhanda cyangwa guta imyanda mu biyaga.
  6.3.3. Inama ku myigishirize y’aya masomo
  Isomo rya mbere: Uburyo bwo gutwara abantu n’ibintu: ku butaka, 
  mu mazi no mu kirere. 
  a. Intego y’isomo
  Abana bazaba bashobora kuvangura no gutandukanya uburyo bwo gutwara abantu 
  

  n’ibintu ku butaka, mu mazi no mu kirere.

  b. Imfashanyigisho
   Amashusho n’ibikinisho bigaragaza uburyo bwo gutwara abantu n’ibintu ku butaka, 
  Igitabo: “Ubwikorezi n’itumanaho umwaka wa1, 2, 3”.
  

  c. Imigendekere y’isomo

  

  

  

  

  

  Ikitonderwa
  

  Iri somo rya kabiri rihuza ibikorwa n’isomo rya mbere ariko muri iri rya kabiri umurezi 
  

  aryigisha yifashishije urugendoshuri maze agasobanurira abana imyitwarire ikwiye 
  

  kuri buri buryo bwo gutwara abantu n’ibintu. 
  

  Isomo rya 2: Imyitwarire ikwiye kuri buri buryo bwo gutwara abantu 
  

  n’ibintu. 
  a. Intego y’isomo
  

  Abana bazaba bashobora gusobanura imyitwarire ikwiye kuri buri buryo bwo gutwara 
  abantu n’ibintu
  

  b. Imfashanyigisho
  Urugendoshuri, amashusho y’ibintu byifashishwa mu gutwara abantu n’ibintu, 
  

  ibikinisho. - Igitabo: “Ubwikorezi n’itumanaho umwaka wa1,2, 3”
  Isomo rya 3: Gukora ibikinisho bifitanye isano n’uburyo bwo gutwara 
  

  abantu n’ibintu.
  a. Intego Y’isomo
  

  Abana bazaba bashobora gukora ibikinisho bifitanye isano n’uburyo bwo gutwara 
  abantu n’ibintu (imodoka, indege, ubwato, igare,…)
  

  b. Imfashanyigisho
  Amashusho, amafoto, impapuro, urudodo, n’ibindi bikoresho byo kwifashisha mu 
  

  dukino no gukora ibikinisho bifitanye isano n’uburyo bwo gutwara abantu n’ibintu.
  • Iri somo rya gatatu rihuza ibikorwa n’isomo rya mbere ariko muri iri rya gatatu 
  umurezi aryigisha yifashishije ibikinisho bikoze abana bareberaho kandi 
  

  7.0. Intangiriro 

  Kwigisha abana uburyo bw’itumanaho bibafasha kumenya, gutandukanya no 

  gusobanura uburyo bw’itumanaho bukoreshwa aho batuye batanga. Abana 

  bazatozwa gutanga ubutumwa nkuko babuhawe kandi bashishikarizwa kugira umuco 

  wo kuvugisha ukuri. Batozwa kandi umuco wo gusoma no kwirinda guca ibinyamakuru 

  kuko biba bibumbiyemo ubumenyi bushobora gukoreshwa no mugihe kizaza. 

  Amasomo akubiye muri iyi nyigisho agaragara mu mbonerahamwe ikurikiraazategura imfashanigisho zihagije zizafasha abana gukora ibi bikinisho. Umurezi 
  azaha abana uburenganzira bwo gukora igikinisho bashatse kandi uko bashatse. 
  Isomo rizarangira abana bakinisha ibikinisho bakoze.
  6.3. 4. Izindi nama n’amakuru bijyanye n’uyu mutwe 
  Kugira ngo abana bige uyu mutwe banezerewe kandi babishaka, umurezi azabaha 
  amahirwe yo gukina bigana ibinyabiziga ndetse no gukora ibikinisho byabyo.Umuvugo 
  umurezi yakwifashisha muri uyu mutwe.
  « INDEGE YANGE »
  Indege yange
  Indege yange
  Kunda indege
  Mama yagiye mu ndege
  Ngewe nkunda ubwato
  Ubwato bwange 
  Ubwato bwange
  Nagiye mu bwato ku Kivu
  Imodoka yange 
  Imodoka yange
  Nzajya mu mugi 
  

  Mu modoka. 

  6.3. 5. Ingero z’ibikorwa bihuza uyu mutwe n’ibindi byigwa

  
  

  6.3. 6. Isuzumabushobozi risoza uyu mutwe 
  Umurezi azifashisha ibikorwa bitandukanye mu isuzumabushobozi kuva umutwe 
  utangiye kugeza urangiye. Ibyo bikorwa ni nko guhuza uburyo butandukanye bwo 
  gutwara abantu ku butaka, mu mazi no mu kirere ndetse no kubikina bigana
  6.4 Kwirinda impanuka mu muhanda
  6.4.1. Ubushobozi bw’ingenzi bugamijwe
  Abana bazaba bashobora kwitwara neza ku muhanda bifashishije ibyapa bihaboneka 
  n’amabwiriza areba abanyamaguru.
  6.4.2. Ingingo nsanganyamasomo
  • Uburezi budaheza: Muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa ko umuntu ufite 
  ubumuga ari umuntu nk’abandi kandi ko afite uburenganzira bwo gukoresha 
  uburyo bwo gutwara abantu n’ibintu kandi ko atagomba guhutazwa haba mu 
  muhanda cyangwa ahandi.
  • Umuco w’amahoro n’indangagaciro: Muri iyi nyigisho umwana atozwa ko 
  agomba kugenda mu muhanda neza akirinda kubangamira abandi cyangwa 
  ibinyabizizga mu buryo bwo kwirinda impanuka.
  • Uburinganire n’ubwuzuzanye bw’igitsina gabo n’igitsina gore: Muri iyi nyigisho 
  abana bazasobanukirwa ko buri wese yaba umugabo cyangwa umugore, 
  umukobwa cyangwa umuhungu afite uburenganzira bwo gukoresha uburyo 
  bwo gutwara abantu n’ibintu kandi ko agomba kurindwa impanuka iyo ariyo 
  yose ndetse bagafashwa mu buryo bumwe igihe cyose haba habaye ikibazo 
  k’impanuka. 
  6.4.3. Inama ku myigishirize y’aya masomo
  Isomo rya mbere: Uburyo bwo kwirinda impanuka ku muhanda. 
  a. Intego y’ isomo:
  Abana bazaba bashobora gusobanura uburyo bakwirinda impanuka ku muhanda.
  b. Imfashanyigisho
   Urugendoshuri, amashusho n’ibikoresho byifashishwa mu kwirinda impanuka - Igitabo 
  

  cy’ubwikorezi n’itumanaho umwaka wa1,2, 3.

  c. Imigendekere y’isomo

  
  

  
  

  
  

  Ikitonderwa
  Iri somo rya kabiri rihuza ibikorwa n’isomo rya mbere ariko muri iri rya kabiri umurezi 
  aryigisha yifashishije ibyapa binyuranye kandi bakora urugendoshuri ku muhanda 
  

  kugira ngo abana babone ibyapa bige n’icyo bisobanura babireba.

  Isomo rya 2: Bimwe mu byapa byifashishwa mu buryo bwo kwirinda 
  impanuka mu muhanda
  a. Intego y’isomo
  Abana bazaba bashobora gusobanura bimwe mu byapa byifashishwa mu buryo bwo 
  kwirinda impanuka mu muhanda.
  b. Imfashanyigisho
  Urugendoshuri, amashusho n’ibikoresho byifashishwa mu kwirinda impanuka, 
  amashusho y’ibyapa, Igitabo: “Ubwikorezi n’itumanaho, umwaka wa1,2,3”
  6.4.4. Izindi nama n’amakuru bijyanye n’uyu mutwe 
  Muri uyu mutwe umurezi azazirikana ko azakorera urugendoshuri ku muhanda 
  umwegereye uko uri kose waba ari kaburimbo cyangwa uw’ibitaka.
  

  6.4.5. Ingero z’ibikorwa bihuza uyu mutwe n’ibindi byigwa 

  
  

  6.4.6. Isuzumabushobozi risoza uyu mutwe 
  Gukina udukino dutandukanye tugaragaza uburyo bwo kwambuka umuhanda birinda 
  impanuka ndetse no kwambuka neza umuhanda batashye bizagaragaza ubushobozi 
  umwana azakura kuri uyu mutwe. Umurezi azajya asuzuma umunsi ku munsi icyo 
  

  umwana yunguka bigendeye ku bushobozi bw’ingenzi buteganyijwe muri uyu mutwe..

  INYIGISHO YA 7 UBURYO BW’ITUMANAHO 
  

  7.0. Intangiriro 
  Kwigisha abana uburyo bw’itumanaho bibafasha kumenya, gutandukanya no 
  gusobanura uburyo bw’itumanaho bukoreshwa aho batuye batanga. Abana 
  bazatozwa gutanga ubutumwa nkuko babuhawe kandi bashishikarizwa kugira umuco 
  wo kuvugisha ukuri. Batozwa kandi umuco wo gusoma no kwirinda guca ibinyamakuru 
  kuko biba bibumbiyemo ubumenyi bushobora gukoreshwa no mugihe kizaza. 
  

  Amasomo akubiye muri iyi nyigisho agaragara mu mbonerahamwe ikurikira

  

  7.1 Uburyo bw’itumanaho bukunze gukoreshwa Telefone, Radiyo na 
  Televiziyo (Umwaka wa mbere)
  7.1.1. Ubushobozi bw’ingenzi bugamijwe
  Abana bazaba bashobora gutandukanya uburyo bw’itumanaho bukoreshwa aho 
  batuye. 
  7.1.2. Ingingo nsanganyamasomo
  • Uburezi budaheza: Muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa ko umuntu ufite 
  ubumuga bw’ingingo ari umuntu nk’abandi kandi ko afite uburenganzira bwo 
  gukoresha uburyo bw’itumanaho bunyuranye kimwe n’abandi. Bityo rero 
  

  umwana ufite ubumuga bw’ingingo ntagomba kugira ibyo ahezwamo. 

  • Umuco w’amahoro n’indangagaciro: Muri iyi nyigisho umwana atozwa ko 
  mugihe cyo gukoresha ibikoresho by’itumanaho nka telefoni ko bagomba 
  kwirinda kuvugiraho amagambo adakwiye ashobora gukomeretsa bagenzi babo 
  kandi ko batangomba kurwanira ibikoresho by’itumanaho ibyo bikoresho igihe 
  cyo kubikoresha. 
  • Uburinganire n’ubwuzuzanye bw’igitsina gabo n’igitsina gore: Muri iyi nyigisho 
  abana bazasobanurirwa ko abagabo cyangwa abagore, abahungu cyangwa 
  abakobwa bafite uburenganzira bungana bwo gutunga no gukoresha ibikoresho 
  by’itumanaho.
  • Uburere mbonezabukungu: muri iyi nyigisho abana bashishikarizwa kutangiza 
  ibikoresho by’itumanaho kuko bigurwa amafaranga.
  7.1.3. Inama ku myigishirize y’aya masomo
  Isomo rya mbere: Uburyo bw’itumanaho buboneka aho batuye: 
  Telefone, radiyo, televiziyo
  a. Intego y’isomo
  Abana bazaba bashobora gutandukanya uburyo bw’itumanaho buboneka aho batuye: 
  Telefone, radiyo, televiziyo.
  b. Imfashanyigisho
  Amashusho, ibikoresho by’itumanaho binyuranye biboneka aho dutuye (Telefone, 
  radiyo, televiziyo). - Igitabo: Ubwikorezi n’itumanaho umwaka wa1, 2, 3.
  

  c. Imigendekere y’isomo

  
  

  
  

  
  

  
  

  7.1.4. Izindi nama n’amakuru bijyanye n’uyu mutwe 
  Mu kwigisha uyu mutwe, umurezi azazirikana ko byaba byiza yifashishije 
  imfashanyigisho zifatika kuko ari bwo abana babyumva neza. 
  Indirimbo izakoreshwa mu ntagiriro y’isomo: 
  TELEFONE YA PAPA
  Ntelefona papa X3
  Buri munsi
  Allo!
  Ntelefona mama X3
  Buri munsi 
  Allo!
  

  7.1.5. Ingero z’ibikorwa bihuza uyu mutwe n’ibindi byigwa

  
  

  
  

  7.1.6. Isuzumabushobozi risoza uyu mutwe 
  Umwana azaragaza ubushobozi akora ibikinisho bya telefone, televiziyo cyangwa 
  radiyo maze bakine bigana uko bikoreshwa ndetse anabikinisha yigana; azamenya 
  guhamagara akoresheje telephone n’ibindi. Umurezi azajya amutegurira uburyo 
  bunyuranye bwo gusuzuma iterambere ry’umwana buhorobuhoro
  7.2 Uburyo bw’itumanaho bukunze gukoreshwa: Telefone, Radiyo, 
  Televiziyo, Ibaruwa n’Ikinyamakuru (Umwaka wa kabiri)
  7.2.1. Ubushobozi bw’ingenzi bugamijwe
  Abana bazaba bashobora gutandukanya uburyo bw’itumanaho bukoreshwa aho 
  batuye. 
  7.2.2. Ingingo nsanganyamasomo
  • Uburezi budaheza: Muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa ko umuntu ufite 
  ubumuga bw’ingingo ari umuntu nk’abandi kandi ko afite uburenganzira nko 
  gukoresha uburyo bw’itumanaho bunyuranye kimwe n’abandi. Bityo rero 
  umwana ufite ubumuga bw’ingingo ntagomba kugira ibyo ahezwamo. 
  • Umuco w’amahoro n’indangagaciro: Muri iyi nyigisho umwana atozwa ko mu 
  gihe cyo gukoresha ibikoresho by’itumanaho nka telefoni ko bagomba kwirinda 
  kuvugiraho amagambo adakwiye ashobora gukomeretsa bagenzi babo kandi ko 
  batangomba kurwanira ibikoresho by’itumanaho igihe cyo kubikoresha. 
  • Uburinganire n’ubwuzuzanye bw’igitsina gabo n’igitsina gore: Muri iyi nyigisho 
  abana bazasobanurirwa ko abagabo cyangwa abagore, abahungu, abakobwa 
  cyangwa abahungu bafite uburenganzira bungana bwo gutunga no gukoresha 
  ibikoresho by’itumanaho.
  • Uburere mbonezabukungu: Muri iyi nyigisho abana bashishikarizwa kutangiza 
  ibikoresho by’itumanaho kuko bigurwa amafaranga (gutura telefone mu mazi, 
  

  guca ibinyamakuru,…).

  7.2.3. Inama ku myigishirize y’aya masomo
  Isomo rya mbere: Uburyo bw’itumanaho buboneka aho batuye: 
  Telefone, radiyo, televiziyo, ibaruwa, ikinyamakuru.
  a. Intego y’isomo
   Abana bazaba bashobora gutandukanya uburyo bw’itumanaho buboneka aho batuye: 
  Telefone, radiyo, televiziyo, ibaruwa , ikinyamakuru.
  b. Imfashanyigisho
  Amashusho, ibikoresho by’itumanaho binyuranye biboneka aho dutuye (Telefone, 
  radiyo, televiziyo, ibaruwa , ikinyamakuru). - Igitabo: “Ubwikorezi n’itumanaho 
  

  umwaka wa1, 2, 3”.

  c. Imigendekere y’isomo
  

  
  

  
  

  
  

  
  

  
  7.2.4. Izindi nama n’amakuru bijyanye n’uyu mutwe 
  Mu kwigisha uyu mutwe, umurezi azazirikana ko byaba byiza yifashishije 
  imfashanyigisho zifatika kuko ari bwo abana babyumva neza. 
  Aho agasanduku k’ibitekerezo katari, umurezi azagakora mu bikarito.
  
  

  7.2.5. Ingero z’ibikorwa bihuza uyu mutwe n’ibindi byigwa

  
  

  7.2.6. Isuzumabushobozi risoza uyu mutwe 
  

  Mu gihe cyo gukina umwana ashobora gukora ibikorwa bigaragaza ubushobozi ari 
  

  
  

  na byo umuyobozi azaheraho asuzuma iterambere umwana agezeho. Ibyo bikorwa 
  

  ni nko kuvangura ibikoresho by’itumanaho mu bindi bikoresho byaba ibishushanyije 
  

  
  

  cynagwa imfashanyigisho zifatika
  

  7.3 Uburyo butandukanye bw’itumanaho. (umwaka wa gatatu)
  

  
  

  7.3.1. Ubushobozi bw’ingenzi bugamijwe: 
  

  Abana bazaba bashobora kuvuga no gukoresha uburyo butandukanye bw’itumanaho buboneka aho batuye. 
  

  7.3.2. Ingingo nsanganyamasomo
  

  
  

  • Uburezi budaheza: Muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa ko umuntu ufite 
  

  ubumuga bw’ingingo ari umuntu nk’abandi kandi ko afite uburenganzira bwo 
  

  gukoresha uburyo bw’itumanaho bunyuranye kimwe n’abandi. Bityo rero 
  

  umwana ufite ubumuga bw’ingingo ntagomba kugira ibyo ahezwamo. 
  

  • Umuco w’amahoro n’indangagaciro: Muri iyi nyigisho umwana atozwa ko 
  

  mugihe cyo gukoresha ibikoresho by’itumanaho nka telefoni ko bagomba 
  kwirinda kuvugiraho amagambo adakwiye ashobora gukomeretsa bagenzi babo 
  kandi ko batangomba kurwanira ibikoresho by’itumanaho igihe cyo kubikoresha. 

  
  

  • Uburinganire n’ubwuzuzanye bw’igitsina gabo n’igitsina gore: Muri iyi nyigisho 
  abana bazasobanurirwa ko abagabo cyangwa abagore, abahungu, abakobwa 
  cyangwa abahungu bafite uburenganzira bungana bwo gutunga no gukoresha 
  ibikoresho by’itumanaho.
  • Uburere bwonezabukungu: muri iyi nyigisho abana bashishikarizwa kutangiza 
  ibikoresho by’itumanaho kuko bigurwa amafaranga (gutura telefone mu mazi, 
  guca ibinyamakuru, kubyaza ingoma,…).
  7.3.3. Inama ku myigishirize y’aya masomo
  Isomo rya mbere: Uburyo bw’itumanaho
  a. Intego y’isomo
   Abana bazaba bashobora gutandukanya uburyo bw’itumanaho buboneka aho batuye: 
  Telefone, radiyo, televiziyo, ibaruwa , ikinyamakuru, ifirimbi, inzogera, ingoma.
  b. Imfashanyigisho
  Amashusho, ibikoresho by’itumanaho binyuranye biboneka aho abana batuye n’aho 
  ishuri riri (Telefone, radiyo, televiziyo, ibaruwa , ikinyamakuru, ifirimbi, inzogera, 
  ingoma)
  • Igitabo: “Ubwikorezi n’itumanaho umwaka wa1, 2, 3”.
  

  c. Imigendekere y’isomo

  

  
  

  
  

  
  

  
  

  
  

  Ikitonderwa
  Iri somo rya kabiri rihuza ibikorwa n’isomo rya mbere ariko muri iri rya kabiri umurezi 
  

  azibanda ku ikoreshwa by’ibikoresho by’itumanaho.

  Isomo rya 2: Uko buri buryo bw’itumanaho bukoreshwa
  a. Intego
   Abana bazaba bashobora kwerekana uko ibikoresho by’itumanaho bikoreshwa
  b. Imfashanyigisho:
  Ingoma, ifirimbi, inzogera, telephone, radiyo, televisiyo cyangwa amashusho yabyo, 
  Igitabo: “Ubwikorezi n’itumanaho umwaka wa1, 2, 3”.
  7.3.4. Izindi nama n’amakuru bijyanye n’uyu mutwe 
  Mu kwigisha uyu mutwe, umurezi azazirikana ko byaba byiza yifashishije 
  imfashanyigisho zifatika kuko ari bwo abana babyumva neza. 
  Umukino utangira isomo: ndahobera inshuti yange
  • Umurezi azashyira abana ku kibuga abasabe gukora imirongo ibiri buri wese 
  agire uwo bateganye.
  • umurezi navuza ingoma abana baragenda ku karasisi
  • umurezi navuza ifirimbi barahagarara barebane babiribabiri
  • umurezi navuza ifirimbi buri mwana arahoberana n’uwo bateganye barebana.
  • Umurezi azabikora inshuro eshatu
  

  7.3.5. Ingero z’ibikorwa bihuza uyu mutwe n’ibindi byigwa

  
  

  7.3.6. Isuzumabushobozi risoza uyu mutwe 
  Mu gihe cyo gukina umwana ashobora gukora ibikorwa bigaragaza ubushobozi ari 
  nabyo umuyobozi azaheraho asuzuma iterambere umwana agezeho. Ibyo bikrwa ni 
  nko kuvangura ibikoresho by’itumanaho mu bindi bikoresho byaba ibishushanyije 
  

  cynagwa imfashanyigisho zifatika.

  INYIGISHO YA 8IMINSI MIKURU IJYANYE N’UMUCO

   8.0. Intangiriro 
  Kwigisha abana iminsi mikuru ijyanye n’umuco wabo bibafasha kumenya no 
  gutandukanya isabukuru y’amavuko, kubatizwa, kwita umwana izina n’ubukwe, 
  bikazafasha abana kwizihiza iminsi mikuru ijyanye n’umuco bishimye. Iyi nyigisho izaha 
  abana ubushobozi bwo gukunda umuco nyarwanda, kwishimira ubuzima, gusabana 
  no kwishimira impano ya buri wese. Izafasha kandi abana guha agaciro imyemerere 
  ya buri wese. Iyi nyigisho kandi igamije gusobanurira abana ko umuntu ufite ubumuga 
  bw’ingingo ari umuntu nk’abandi kandi ko na we afite uburenganzira bwo gusabana 
  n’abandi mu minsi mikuru.
  

  Amasomo akubiye muri iyi nyigisho agaragara mu mbonerahamwe ikurikira. 

  
  

  8.1 Iminsi mikuru mu muryango
  

  8.1.1. Ubushobozi bw’ingenzi bugamijwe: 
  

  Abana bazaba bashobora kuvuga iminsi mikuru mu muryango bagaragaza ibiranga 
  iminsi mikuru, n’ imyitwarire ikwiye mu minsi mikuru.
  8.1.2. Ingingo nsanganyamasomo
  • Uburezi budaheza:
  Muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa ko umuntu ufite ubumuga bw’ingingo ari 
  umuntu nk’abandi kandi ko afite uburenganzira bwo kwizihiza iminsi mikuru kimwe 
  n’abandi.
  Muri iyi nyigisho umurezi azazirikana ko agomba gukoresha uburyo butandukanye 
  bwo kwigisha ndetse n’imfashanyigisho zitandukanye kugira ngo buri mwana yibone 
  mu isomo rijyanye n’iminsi mikuru mu muryango.
  • Umuco w’amahoro n’indangagaciro: 
  Muri nyigisho umwana atozwa kwitwara neza mu minsi mikuru, basabana, basangira 
  ibyateguwe mu mahoro , mu bwuzuzanye, no kwirinda kunywa ibisindisha.
  • Uburinganire n’ubwuzuzanye bw’igitsina gabo n’igitsina gore: 
  Muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa ko n’ubwo igitsina gabo n’ igitsina gore 
  bashobora kugira itandukaniro rito rishingiye ku bice byabo by’umubiri, ko bagomba 
  kubahana no kuzuzanya mu bikorwa byose bakora mu minsi mikuru. 
  • Uburere mbonezamyororokere:
  Muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa ko buri gihe cyose bagiye mu minsi mikuru 
  bagomba kujyayo bafite isuku ndetse no mu myanya ndangagitsina yabo no kutiyambika 
  ubusa bagaragaza imyanya ndanga gitsina. Abana bagomba gusobanurirwa ko 
  bagomba kwirinda ihohoterwa rishingiye ku gitsina ndetse no kudaceceka ibikorwa 
  byose bijyane n’ihohoterwa rishingiye ku gitsina bahuye na byo.
  • Umuco w’ubuziranenge: 
  Abana bazatozwa kugira uruhare mu bikorwa by’ isuku bikorerwa mu minsi mikuru.
  8.1.3. Inama ku myigishirize y’aya masomo
  Isomo rya mbere: isabukuru y’amavuko
  a. Intego y’isomo
   Abana bazaba bashobora kuvuga imyaka ye n’ ibyo bakunze kubona ku munsi mukuru 
  w’ amavuko.
  b. Imfashanyigisho
  Amashusho agaragaza iminsi mikuru y’amavuko , Igitabo “ Ngewe n’ umuryango 
  

  wange, umwaka wa 1”

  c. Imigendekere y’isomo

  
  

  

  

  

  

  Ikitonderwa
  Amasomo akurikira yigishwa nk’isomo rya mbere kandi akubahiriza inama zijyanye 
  n’uyu mutwe zigaragara mu ngingo 8.1.4 y’ikigitabo.
  Isomo rya 2: Kubatizwa
  a. Intego
  Abana bazaba bashobora kuvuga ibyo bakunze kubona mu munsi mukuru wo kubatizwa 
  b. Imfashanyigisho
  Amashusho agagaragaza umunsi mukuru wo kubatizwa, padiri, ishapule, kiliziya, aho 
  babatiriza, pasiteri, Umusaraba, Bibiliya, Ibitabo by’ indirimbo, ingoma, buji. Igitabo: 
  “Ngewe n’umuryango wange, umwaka wa 1” 
  Isomo rya 3: Kwita izina
  a. Intego y’isomo:
  Abana bazaba bashobora kwita izina abandi bana bavutse bagiriye mu muhango wo 
  kwita izina 
  b. Imfashanyigisho
  Amashusho agaragaza umuhango wo kwita izina. Igitabo: “Ngewe n’ umuryango 
  wange, umwaka wa 1”. 
  Isomo rya 4: Ubukwe
  a. Intego y’isomo
  

   Abana bazaba bashobora kuvuga ibyo bakunze kubona mu munsi mukuru w’ubukwe 

  b. Imfashanyigisho
   Amashusho agaragaza ubukwe, Igitabo: “Ngewe n’ umuryango wange, umwaka wa 1” 
  8.1.4. Izindi nama n’amakuru bijyanye n’uyu mutwe 
  Aya masomo agomba kwigishwa hifashishijwe imikino itandukanye, indirimbo, 
  imivugo, n’imfashanyigisho zitandukanye zijyanye n’iminsi mikuru. Abana bagomba 
  kandi gutozwa gukunda no kubaha Imana, kwishimira gufasha no gukorana n’abandi 
  mu minsi mikuru, kandi bakamenya ko abantu bizihiza iminsi mikuru mu buryo 
  butandukanye bitewe n’umuco n’imyemerere yabo. 
  

  8.1.5. Ingero z’ibikorwa bihuza uyu mutwe n’ibindi byigwa 

  
  

  8.1.6. Isuzumabushobozi risoza uyu mutwe 
  Ubushobozi bw’umwana buzagaragarira mu bikorwa bitandukanye birimo kuvuga ku 
  bukwe batashye cyangwa bwabaye iwabo, ku mihango y’ubukwe n’ibindi. Umurezi 
  azajya asuzuma kuva mu ntangiriro z’uyu mutwe ubushobozi umwana agenda yunguka 
  maze abyandike mu gitabo cyabugenewe. 
  8.2: Iminsi mikuru y’ingenzi ishingiye ku myemerere (Umwaka wa 
  kabiri)
  8.2.1.Ubushobozi bw’ingenzi bugamije
  Abana bazaba bashobora kuvuga iminsi mikuru y’ingenzi ishingiye ku myemerere, 
  basobanure ibiranga buri munsi mukuru n’uko gabomba kwitwara bikwiye muri iyo 
  minsi mikuru cyane cyane mu nyubako bizihirizamo iminsi mikuru y’imyemerere yabo 
  

  nko mu nsengero, kiriziya cyangwa umusigiti.

  8.2.2.Ingingo nsanganyamasomo 
  • Uburezi budaheza: 
  Muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa ko umuntu ufite ubumuga bw’ingingo ari 
  umuntu nk’abandi kandi ko afite uburenganzira bwo kwizihiza iminsi mikuru kimwe n’ 
  abandi. Buri mwana azasobanukirwa ko agomba kubaha imyemyerere ya mugenzi we 
  kandi ko ntawe ukwiye guhenzwa kubera imyemerere ye. 
  Muri iyi nyigisho umurezi azazirikana ko agomba gukoresha uburyo butandukanye 
  bwo kwigisha ndetse n’imfashanyigisho zitandukanye kugira ngo buri mwana yibone 
  mu isomo rijyanye n’ iminsi mikuru ishingiye ku myemerere yabo.
  • Umuco w’amahoro n’indangagaciro
  Muri iyi nyigisho umwana atozwa kwitwara neza mu minsi mikuru, basabana, basangira 
  ibyateguwe mu mahoro , mu bwuzuzanye, no kwirinda kunywa ibisindisha.
  • Uburinganire n’ubwuzuzanye bw’igitsina gabo n’igitsina gore
  Muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa ko abantu b’igitsina gabo n’ igitsina gore 
  bagomba kubahana no kuzuzanya mu bikorwa byose bakora mu minsi mikuru ishingiye 
  ku myemerere yabo. 
  • Uburere mbonezamyororokere
  Muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa ko buri gihe cyose bagiye mu minsi mikuru 
  bagomba kujyayo bafite isuku y’umubiri wose no kutiyambika ubusa bagaragaza 
  imyanya ndanga gitsina. Abana bagomba gusobanurirwa ko bagomba kwirinda 
  ihohoterwa rishingiye ku gitsina ndetse no kudaceceka ibikorwa byose bijyane 
  n’ihohoterwa rishingiye ku gitsina bahuye na byo cyane mu gihe cyo kwizihiza iyo 
  minsi mikuru inshingiye ku myemerere. 
  • Umuco w’ubuziranenge: 
  Abana bazatozwa kugira uruhare mu bikorwa by’ isuku bikorerwa mu minsi mikuru 
  kandi bazatozwa ko batagomba kurya cyangwa kunywa ibifite umwanda cyangwa 
  byarengeje igihe mu gihe cyo kwizihiza iminsi mikuru ishingiye ku myemerere. 
  • Uburere mbonezabukungu
  Abana bazatozwa ko batagomba gusesaguza cyangwa kwaka ababyeyi babo ibintu 
  

  by’umurengera mu gihe cyo kwizihiza iminsi mikuru ishingiye ku myererere.

  8.2.3. Inama ku myigishirize y’amasomo
  Isomo rya 1: Umunsi mukuru wa Noheli
  a. Intego y’isomo: Abana bazababashobora gusobanura icyo bizihiza ku munsi 
  mukuru wa Noheli no kuvuga igihe bawizihiriza. 
  b. Imfashanyigisho: amashushuro y’akana Yezu kari kumwe na Bikiramariya 
  Mariya na Yozefu mu kirugu, ishusho ry’igiti cya Noheli, ishusho ya Pere Noel, 
  ishusho y’ikirugu, ishusho ya Kiliziya n’iy’urusengero.
  

  c. Imigendekere y’isomo

  
  

  
  

  
  

  
  

  Isomo rya 2: Umunsi w’ Isabato
  a. Intego: Abana bazaba bashobora kuvuga ikiba ku isabato no kuvuga abasenga 
  kuri uwo munsi.
  b. Imfashanyigisho: igishushanyo cy’urusengero, Bibiliya yera
  Isomo rya 3: Eid-El-Filtr 
  a. Intego: abana baza bashobora gusobanura abizihiza Eid-El-Filtri no gusobanura 
  icyo abayizihiza bazirikana kuri uwo munsi
  b. Imfashanyigisho: igishushanyo cy’umusigiti, amafoto y’abasiramu 
  n’abasiramukazi bambaye bagaraganzwa n’imyambarire yabo, ikorowani. 
  Isomo rya 4: Umunsi mukuru wa Pasika 
  a. Intego: Abana baza babashobora kuvuga icyo bizihiza ku munsi mukuru wa 
  Pasika
  b. Imfashanyigisho: umusaraba, amashusho agaragaza Yezu azuka n’andi 
  mashusho ajyanye n’umunsi mukuru wa Pasika
  8.2.4. Izindi nama n’amakuru bijyanye n’uyu mutwe 
  Aya masomo agomba kwigishwa hifashishijwe imikino itandukanye, indirimbo, imivugo, 
  n’imfashanyigisho zitandukanye zijyanye n’ iminsi mikuru ishingiye ku myemerere. 
  Imyemerere ya buri mwana igomba kubahirizwa. Abana nanone bagomba gutozwa 
  gukunda no kubaha Imana, kwishimira gufasha no gukorana n’abandi mu minsi mikuru 
  ijyanye n’imyemerere, kandi bakamenya ko abantu bizihiza iminsi mikuru mu buryo 
  butandukanye bitewe n’ imyemerere yabo. 
  

  8.2.5 Ingero z’ibikorwa bihuza uyu mutwe n’ibindi byigwa 

  
  

  8.2.6. Isuzumabushobozi risoza uyu mutwe 
  Ubushobozi bw’umwana buzagaragarira mu bikorwa bitandukanye birimo kuvuga ku 
  minsi mikuru ijyanye n’imyemerere yabo bizihije cyangwa batumiwemo , ku mihango 
  y’idini yabo kuri uwo munsi mukuru n’ibindi. Umurezi azajya usuzuma kuva mu 
  ntangiriro z’uyu mutwe ubushobozi umwana agenda yunguka maze abyandike mu 
  

  gitabo cyabugenewe

  8.3 : Iminsi mikuru n’umuco nyarwanda (umwaka wa gatatu)
  8.3.1.Ubushobozi bw’ingenzi bugamijwe
  Abana bazaba bashobora kuririmba, kubyina, kuvuga imivugo migufi no guhamiriza 
  bigaragaza umuco nyarwanda.
  8.3.2. Ingingo nsanganyamasomo
  • Uburezi budaheza: 
  Muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa ko umuntu ufite ubumuga bw’ingingo ari 
  umuntu nk’abandi kandi ko afite uburenganzira bwo kwizihiza iminsi mikuru n’umuco 
  nyarwanda kimwe n’ abandi kandi ko nawe ashobora kuba intwari.
  Muri iyi nyigisho umurezi azazirikana ko agomba gukoresha uburyo butandukanye 
  bwo kwigisha ndetse n’imfashanyigisho zitandukanye kugira ngo buri mwana yibone 
  mu isomo rijyanye n’ iminsi mikuru ijyanye n’umuco nyarwanda.
  • Umuco w’amahoro n’indangagaciro: 
  Muri iyi nyigisho umwana atozwa kwitwara neza mu minsi mikuru ijyanye n’umuco 
  nyarwanda, basabana, basangira ibyateguwe mu mahoro , mu bwuzuzanye, no 
  kwirinda kunywa ibisindisha.
  • Uburinganire n’ubwuzuzanye bw’igitsina gabo n’igitsina gore: 
  Muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa ko n’ubwo igitsina gabo n’ igitsina gore 
  bashobora kugira itandukaniro rito rishingiye ku bice byabo by’umubiri, ko bagomba 
  kubahana no kuzuzanya mu bikorwa byose bakora mu minsi mikuru ijyanye n’umuco 
  nyarwanda 
  • Uburere mbonezamyororokere:
  Muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa ko buri gihe cyose bagiye mu minsi mikuru 
  ijyanye n’umuco nyarwanda bagomba kujyayo bafite isuku ndetse biyuhagiye umubiri 
  wose no mu myanya ndangagitsina yabo no kutiyambika ubusa bagaragaza imyanya 
  ndanga gitsina. Abana bagomba gusobanurirwa ko bagomba kwirinda ihohoterwa 
  rishingiye ku gitsinda ndetse no kudaceceka ibikorwa byose bijyane n’ihohoterwa 
  rishingiye ku gitsina bahuye nabyo cyane mu gihe cyo kwizihiza iyo iminsi mikuru 
  n’umuco nyarwanda. 
  • Umuco w’ubuziranenge: 
  Abana bazatozwa kugira uruhare mu bikorwa by’ isuku bikorerwa mu minsi mikuru 
  ijyanye n’umuco nyarwanda kandi bazatozwa ko batagomba kurya cyangwa kunywa 
  ibifite umwanda cyangwa byarengeje igihe mu gihe cyo kwizihiza iminsi mikuru ijyanye 
  n’umuco nyarwanda. 
  

  • Umuco wo kwita ku bidukikije

  Abana batozwa ko batagomba kwangiza ibidukikije mu gihe cyo kwizihiza iminsi mikuru 
  ijyanye n’umuco nyarwanda. Bazatozwa kubyinira ahabugenewe birinda kwangiza 
  ubusitani bw’ishuri, kujugunya ahabonetse hose ibyavuyemo ibyo biyakirije.
  8.3.3. Inama ku myigishirize y’aya asomo
  Isomo rya 1: Umunsi mikuru y’intwari, umuganura, ubunani 
  a. Intego: abana bazaba bashobora kuvuga ibikorwa biranga iminsi mikuru 
  ijyanye n’umuco
  b. Imfashanyigisho: ibikoresho bijyanye no kuririmba, kubyina no guhamiriza, 
  indangaminsi, ishusho y’umusirikari, ishusho y’abantu bari gusangira 
  amafunguro nyarwanda: umutsima w’amasaka, ikigage,….
  

  c. cIbice by’isomo

  

  
  

  
  

  Isomo rya 2: Kwizihiza iminsi mikuru: Indirimbo, imbyino, imivugo, 
  umuhamirizo, imbyino zihimbaza Imana
  a. Intego: abana bazaba bashobora kuririmba , kubyina, kuvuga imivugo, bijyanye 
  n’umuco nyarwanda .
  

  b. Imfashanyigisho: ibikoresho bijyanye no kuririmba, kubyina no guhamiriza

  8.3.4. Izindi nama n’amakuru bijyanye n’uyu mutwe
  Aya masomo agomba kwigishwa hifashishijwe imikino itandukanye, indirimbo, imivugo, 
  n’ imfashanyigisho zitandukanye zijyanye n’ iminsi mikuru n’umuco nyarwanda.
  Abana nanone bagomba gutozwa gukunda umuco nyarwanda. umurezi azashakira 
  abana imyenda n’ibikoresho bijyanye n’umuco nyarwanda maze bige babifite cyangwa 
  babyambaye; ni nk’imikenyero, umugara, ingabo n’ibindi.
  Umurezi ashobora kwifashisha umuvugo ukurikira muri iri somo.
  INTWARI Z’URWANDA
  Ntwari z’u Rwanda turabakunda
  Tubakundira umuco mwiza wabaranze
  Dukunda ubusabane bwarangaga 
  Cyane cyane ku munsi w’umuganura
  No ku munsi w‘ubunani
  Muragahora muratwa!
  

  9 Ingero z’ibikorwa bihuza uyu mutwe n’ibindi byigwa

  

  8.3.5 Isuzumabushobozi risoza uyu mutwe 
  Ubushobozi bw’umwana buzagaragarira mu bikorwa bitandukanye birimo kuvuga ku 
  minsi mikuru n’umuco nyarwanda batumiwemo, kubyina bijyanye n’umuco nyarwanda 
  , n’ibindi. Umurezi azajya usuzuma kuva mu ntangiriro z’uyu mutwe ubushobozi 
  

  umwana agenda yunguka maze abyandike mu gitabo cyabugenewe.

  INYIGISHO YA 9 IBIMERA
  9.0. Intangiriro 
  kwigisha umwana ibimera, ni ukumwongerera ubumenyi afite ku ruhare rwabyo mu 
  buzima bwa muntu. Muri iyi nyigisho azigamo ibimera bitandukanye biboneka aho 
  atuye no ku ishuri, ibice bitandukanye by’ikimera n’ibyo gikenera kugira ngo gikure 
  neza. Azigiragamo kandi ibikorwa mu rwego rwo kubyitaho. Ibi bizamutoza imico 
  myiza yo gukunda ibimera no kubyitaho, abonereho no kwirinda ibimera byamugirira 
  nabi. 
  

  Uko amasomo akurikirana muri uyu mutwe bigaragara ku mbonerahamwe ikurikira

  

  9.1 Ibimera tubona mu rugo no ku ishuri (umwaka wa mbere)
  9.1.3.Ubushobozi bw’ingenzi bugamijwe
  Abana bazaba bashobora gutandukanya no kuvuga ku bimera biboneka aho batuye. 
  9.1.2.Ingingo nsanganyamasomo 
  • Umuco w’amahoro n’indangagaciro: Mu gihe baganira ku bimera biboneka iwabo 
  n’aho bigira, abana bazaba bashobora kumenya umwihariko w’aho batuye no 
  gusigasira uwo mwihariko. Abana bagenda bavumbura buhorobuhoro agaciro 
  k’ibimera aho batuye n’aho bigira. Batangira kwitoza imico myiza yo kubikoresha 
  

  neza no kubirinda. 

  • Uburinganire n’ubwuzuzanye bw’igitsina gabo n’igitsina gore: Mu gihe abana 

  baganira ku bimera, bose bahabwa ijambo kimwe, kandi ibitekerezo byabo 

  bikakirwa hatitawe ku gitsina gore cyangwa se igitsina gabo. Uwo muco mwiza 

  uzashimangirwa no mu mikino itandukanye bakina ndetse n’ibikorwa bakora, 

  hakirindwa ubwiganze bw’igitsina kimwe mu matsinda bakoreramo. 

  • Uburezi budaheza: Abana bafite ubumuga, imyitwarire n’ibibazo byihariye 

  bagomba gufashwa badahutajwe kugira ngo na bo bagire uruhare mu isomo. 

  Abana bafite ubumuga bwo kutavuga neza n’abakerewe kumenya kuvuga, 

  umurezi agomba kubafasha mu buryo bundi bwabafasha gutanga ibitekerezo ku 

  bimera by’iwabo, bitabaye ngombwa ko bavuga. 

  • Kwimakaza umuco w’ubuziranenge: Mu gihe biga ibimera byagira ingaruka 

  mbi ku buzima bwabo, abana batozwa kutarya ibyo babonye byose ngo ni uko 

  bibaryohera cyangwa ko ari utubuto dusa neza. 

  9.1.3. Inama ku myigishirize y’aya masomo: 
  Isomo rya mbere: Ibimera biboneka iwacu
  a. Intego y’isomo
  Kuvuga amazina y’ibimera bitandukanye biboneka mu rugo no ku ishuri. 
  b. Imfashanyigisho 
  Amashusho yerekana ibimera bitandukanye biri mu murima, ibitabo by’umunyeshuri 
  byerekana amashusho y’ibimera, akarima k’ishuri, impapuro, ibirere, umupira wo 
  gukina, umugozi wo gusimbuka.… 
  

  c. . Imigendekere y’isomo

  

  
  

  
  

  
  

  
  

  
  

  Ikitonderwa
  Iri somo rya 2 ritangwa nk’irya mbere. Ibikorwa by’umurezi ni iby’abana bigenda 
  byerekeza ku kureba mu bimera babonye ibyabateza impanuka: 
  Isomo rya 2: Ibimera byateza impanuka
  a. Intego y’isomo 
  Abana bazaba bashobora kurondora cyangwa kwerekana ibimera byatera impanuka
  b. Imfashanyigisho
  Ibimera binyuranye cyangwa amashusho yabyo
  Ibimera bibabana: Amasusa n’ibisura n’ibindi
  Ibimera bifite amahwa: Indabo z’amaroza, igiti cy’umunyinya…
  Ibimera bifite amata: Umuyenzi, umukoni… 
  9.1.4. Izindi nama n’amakuru bijyanye n’uyu mutwe
  Hari ibimera byangiza ubuzima kandi abana bakunda gukina n’imbuto zabyo. Mu 
  rwego rwo kurinda abana impanuka zikaze zishobora no guhitana ubuzima bwabo, ni 
  ngombwa kubibutsa ko ibintu byose bidakinishwa cyangwa bitaribwa. 
  

  Urugero : Intobo, rwiziringa, isusa, umuyenzi, n’ibindi.

  • Indirimbo :
  Icunga : (rishobora gusimbuzwa irindi zina ry’ikimera) 
  Icunga ni ikiti gitangaje 
  Giteye mu butaka, umutwe hejuru. 
  1. Ku giti hajeho amashami ,
  amashami meza meza pe! 
  Amashami ku giti, giteye mu butaka 
  Umutwe hejuru! 
  2. Ku mashami hajeho udushami 
  Udushami twiza twiza pe! 
  Udushami ku mashami
  Amashami ku giti giteye mu butaka
  Umutwe hejuru! 
  3. Ku dushami hajeho uturabo 
  Uturabo twiza twiza pe! 
  Uturabo ku dushami 
  Udushami ku mashami 
  Amashami ku giti, giteye mu butaka
  Umutwe hejuru. 
  

  9.1.5. Ingero z’ibikorwa bihuza uyu mutwe n’ibindi byigwa 

  
  

  9.1.6. Isuzumabushobozi risoza uyu mutwe 
  Ibihangano abana bakoze ku bimera, bizashyirwa ahagaragara ku buryo biba bimwe mu 
  byo abana bahitamo gukinisha buri munsi. Mu gihe bakina na byo cyangwa bashaka 
  kugira icyo bongeraho, umurezi aboneraho gusuzuma niba baramenye koko amazina 
  

  y’ibimera biboneka aho batuye. 

  9.2 Ibice bigize ikimera n’akamaro kabyo. (Umwaka wa kabiri)
  9.2.1. Ubushobozi bw’ingenzi bugamijwe
  Abana bazaba bashobora gutandukanya ibice by’ikimera no kuvuga akamaro ka 
  buri gice.
  9.2.2. Ingingo nsanganyamasomo: 
  • Kwita ku bidukikije : Mu gihe baganira ku bice bigize ikimera, abana bazaba 
  bashobora kumenya ko ikimera gifite ubuzima kandi ko buri gice k’ikimera 
  kigifitiye akamaro. Bityo bagakomeza kwitoza umuco mwiza wo kubirinda. 
  Urugero: Kudasoroma indabo kuko ziba zizakura zikabyara imbuto. Kudasoroma 
  amabababi kuko igiti kiyakeneye ngo gihumeke.
  • Uburinganire n’ubwuzuzanye bw’igitsina gabo n’igitsina gore: Mu gihe abana 
  baganira ku bice bigize ikimera, bose bahabwa ijambo kimwe, kandi ibitekerezo 
  byabo bikakirwa hatitawe ku kuba ari umuhungu cyangwa umukobwa . Uwo muco 
  mwiza ugashimangirwa no mu mikino itandukanye bakina ndetse n’ibikorwa 
  bakora, hakirindwa ubwiganze bw’igitsina kimwe mu matsinda bakoreramo. 
  • Uburezi budaheza: Abana bafite ubumuga, imyitwarire n’ibibazo byihariye 
  bagomba gufashwa badahutajwe kugira ngo na bo bagire uruhare mu isomo. 
  Abana bafite ubumuga bwo kutavuga neza n’abakerewe kumenya kuvuga, 
  umurezi agomba kubafasha mu buryo bundi bumworohereza gutanga ibitekerezo 
  ku bice bigize ikimera. 
  • Kwimakaza umuco w’ubuziranenge: Mu gihe biga ibice by’ikimera, bakomeza 
  gusobanukirwa n’ibimenyetso babisangaho byerekana ko byagira ingaruka mbi 
  ku buzima bwabo; ibifite amababi y’amata cyangwa ibifite amahwa. Abana 
  batozwa kuva bakiri bato kutarya ibyo babonye byose ngo ni uko bibaryohera 
  cyangwa ko ari utubuto dusa neza. 
  • Uburere mbonezabukungu: Mu gihe baganira ku kamaro k’ibimera, abana 
  n’umurezi bibukiranya ko ibimera bimwe na bimwe bikenerwa bitari mu busitani 
  bikaba ngombwa ko bigurwa. Ugurisha abonaamafaranga yakemuza ibibazo byo 
  mu rugo. 
  Aha bitoza kurinda no kutangiza ibimera bafite kugira ngo birinde kujya kubigura, 
  

  ayo amafaranga yakemura ibindi bibazo.

  9.2.3. Inama ku myigishirize y’aya masomo 
  Isomo ryambere: Ibice bigize ikimera 
  a. Intego y’isomo
   Kurondora ibice bitandukanye by’ikimera. 
  b. Imfashanyigisho
  Amashusho yerekana ibice by’ikimera, ibitabo by’umunyeshuri byerekana ibice 
  by’ikimera, ibimera bitandukanye biranduye : bigaragaza ibice by’ingenzi bikigize, 
  ibumba, impapuro, ibirere. 
  

  c. Imigendekere y’isomo

  
  

  
  

  
  

  
  

  
  

  Isomo rya 2: Ubwuzuzanye hagati y’ibice bigize ikimera
  a. Intego y’isomo
  Abana bazaba bashobora gusobanura ubwuzuzanye hagati y’ibice by’ikimera
  b. Imfashanyigisho
  Ibimera cyangwa amashusho yabyo
  • Uko abana bagenda basobanukirwa n’ibice bigize ikimera, mu biganiro, mu 
  mikino iherekeza iyo nshoza, ibibazo by’umurezi bifasha abana kuzirikana ku 
  

  bwuzuzanye bubiri hagati; bakiga ko buri gice gifitiye akamaro ibindi bisigaye:

  Ingero : 
  • Imizi ivoma mu butaka ibitunga ikimera cyose. 
  • Imizi ituma igiti gifata mu butaka. 
  • Uruti rutuma igiti gihagarara. 
  • Amababi atuma igiti gihumeka.
  • Indabo zituma igiti kizaho imbuto. 
  • Imbuto barazitera, bigatuma ubwoko bw’ibimera budacika. 
  Isomo rya 3: Akamaro k’ibimera
  a. Intego y’isomo
  Kuvuga akamaro k’ibimera. 
  b. Imfashanyigisho
  Amashusho yerekana ibice by’ikimera, ibitabo by’umunyeshuri byerekana ibice 
  by’ikimera, ubusitani bw’ishuri, ibumba, impapuro, amakaramu y’igiti, amakaramu 
  y’igiti y’amabara, ibirere. 
  

  c. . Imigendekere y’isomo

  
  

  
  

  
  

  
  

  
  

  9.2.4. Izindi nama n’amakuru bijyanye n’uyu mutwe : 
  Indirimbo : Icunga (rishobora gusimbuzwa irindi zina ry’ikimera) 
  Icunga ni igiti gitangaje 
  Giteye mu butaka, umutwe hejuru. 
  1. Ku giti hajeho amashami ,
  Amashami meza meza pe! 
  Amashami ku giti, giteye mu butaka 
  Umutwe hejuru! 
  2. Ku mashami hajeho udushami 
  Udushami twiza twiza pe! 
  Udushami ku mashami
  Amashami ku giti giteye mu butaka
  Umutwe hejuru! 
  3. Ku dushami hajeho uturabo 
  Uturabo twiza twiza pe! 
  Uturabo ku dushami 
  Udushami ku mashami 
  Amashami ku giti, giteye mu butaka
  Umutwe hejuru. 
  4. Mu turabo hajemo utubuto
  Utubuto twiza twiza pe!
  Utubuto mu turabo’
  Uturabo ku dushami 
  Udushami ku mashami 
  Amashami ku giti, giteye mu butaka ,
  

  Umutwe hejuru.

  Indirimbo : Amaso yange arera de! 
  Amaso yange arera de ! 
  Asa n’amababa y’utunyange. 
  Umubiri wange urakeye pe ! 
  Nariye imboga n’imbuto bihagije. 
  Irire ikinyomoro wongere amaraso. 
  Wirire n’icunga wikingire ibicurane! 
  Wihate imbuto n’imboga bihagije.
  

  9.2.5.Ingero z’ibikorwa bihuza uyu mutwe n’ibindi byigwa

  
  

  9.2.6 Isuzumabushobozi risoza uyu mutwe 
  Ibihangano abana bakoze ku bimera, bizamurikwa ahagaragara ku buryo biba bimwe 
  mu byo abana bahitamo gukinisha buri munsi. Mu gihe bakina na byo cyangwa bashaka 
  kugira icyo bongeraho, umurezi aboneraho gusuzuma niba baramenye koko amazina 
  

  y’ibimera biboneka aho batuye.

  9.3 Ibyo ibimera bikenera kugira ngo bikure neza (umwaka wa gatatu) 
  

  Umushinga w’ishuri: akarima kacu

  
  

  9.3.1 Intangiriro 
  Nk’uko bigaragara mu nyandiko nyinshi zivuga ku mikurire y’ubwenge bw’umwana 
  muri rusange, byaragaragaye ko: 
  • Umwana yigira mu bikorwa ahura na byo mu buzima bwa buri munsi ari mu rugo 
  ari no ku ishuri cyangwa mu nzira anyuramo 
  • Ibyo umwana abona n’ibyo akina na byo byose abanza kubibona mu buryo 
  bw’imbumbe. Nyuma agenda avumbura buri kimwe mu bigize iyo mbumbe 
  buhorobuhoro. 
  • Uko abantu batandukanye ni nako bigira mu buryo butandukanye. 
  Imyigishirize ishingiye ku mushinga w’ishuri ukomatanyije, ni bumwe mu buryo bwiza 
  bwo guhuriza izo ngingo zombi mu myigire y’umwana ya buri munsi. Ni uburyo buha 
  umwana guhuriza hamwe ubushobozi afite avumbura mu buzima bwe bwa buri munsi 
  n’ubumenyi butandukanye akura mu byo yiga. 
  Ubu buryo bw’imyigishirize bushingiye ku mushinga w’ishuri ni inyongera ku buryo 
  busanzwe bukoreshwa mu rwego rwo kongerera abana impinduka. Mu mushinga 
  umwe gusa, umwana agaragaza ubushobozi bwe bujyanye n’ibyigwa bitandukanye 
  byateganyijwe mu nteganyanyigisho y’amashuri y’inshuke, akina, yitegereza avumbura, 
  atanga ibitekerezo, abaza ibibazo. 
  Ubu buryo bw’imyigishirize bushingiye ku mushinga w’ishuri, bwinjiza ibyo umwana 
  akeneye kwiga mu buzima bwe bwa buri munsi, bigatuma uruhare rwe muri iyo 
  myigishirize rwiyongera, umurezi nawe akaboneraho amakuru ahagije yo guhamya 
  

  urwego rw’ubushobozi buri mwana agenda ageraho.

  9.3.2 Intego rusange: 

  Uyu mushinga “Akarima kacu” ushingiye kuri zimwe mu ntego rusange z’uburezi 

  bw’inshuke: 

  • Kuvumbura amatsiko y’abana no kubatera inyota yo kwiyungura ubumenyi mu 

  ngeri zinyuranye harimo no kurengera ibidukikije. 

  • Guteza imbere uburyo bwo gutekereza bushakisha impamvu zitera ibintu runaka 

  kugira ngo biyubakemo ubushobozi bwo gusuzuma, gucukumbura no gukemura 

  ibibazo bahura na byo. 

  • Guha abana urubuga rwo guhura no kwishimana na bagenzi babo, bityo 

  bakarushaho gusabana no kwigira ku bandi, kwigirira ikizere, no kubona ko na 

  bo hari ibyo bashoboye. 

  • Guha abana urubuga batangiramo ibitekerezo byabo uko babyumva, 

  bagaragarizamo imbamutima n’ibyifuzo byabo babinyujije mu rurimi no mu 

  zindi nzira zinyuranye z’ubugeni. 

  • Guteza imbere ubushobozi bw’abana mu rurimi kavukire no mu gutekereza. 

  9.3.3 Amakuru y’ingenzi ku mushinga 

  a. Aho uzakorerwa : Ku ishuri ry’inshuke rya Rubegera ya mbere. 

  b. Igihe uzamara : Igihembwe cy’amezi atatu 

  c. Ibizakenerwa : 

  • Akarima k’ishuri gateguye neza 

  • Ifumbire 

  • Ibikoresho byo mu buhinzi abana bashobora kwifashisha: incyamuro, igikoresho 

  gikurura ibyatsi (rato) , ibikoresho bivomerera, imirama (amashu na karoti), 

  ingemwe z’ibinyomoro. 

  • Ibikoresho byifashishwa bandika banashushanya,

  • Ingengabihe

  d. Ni iki cyaduteye guhitamo uyu mushinga?

  Mu cyumweru gishize ku munsi mukuru w’igiti, ubuyobozi bw’ikigo bwahaye ishuri 

  ryacu impano y’akarima k’ishuri. Abanyeshuri babiri Rusaro na Benimana baturutse 

  mu mwaka wa gatatu A w’amashuri y’inshuke basubije neza ibibazo byari byateguwe 

  n’abashyitsi badusuye baturutse muri TTC Rubengera. 

  e. Ni bande bazagira uruhare muri uyu mushinga? 

  • Abana bose bo mu mwaka wa gatatu A.

  • Ababyeyi bose b’abana bo mu mwaka wa gatatu A. 

  • Abarezi bose bagera mu ishuri ryo mu mwaka wa gatatu A. 

  f. Abana bavuga iki ku nyigo y’umushinga?

  Byose byatangiye baduhaye impano y’akarima k’ishuri ku munsi w’igiti. Abana batanze 

  ibitekerezo bikurikira:

  • Duhingemo ibiti by’ishyamba , kuko ari ku munsi w’igiti

  • Akarima ni gato, ntikaberanye n’ishyamba.

  • Imboga ni zo nziza …

  • Tuzatere ibiti by’ibinyomoro n’amatunda, mama afite ingemwe mu karima 

  k’igikoni.

  • Nange papa afite umurama w’amashu , nzawumusaba duhinge imboga z’amashu.

  • Nge ndabona hubatse neza, twasukamo amazi , tukajya dukiniramo iby’abana , 

  tubumbabumba ibintu bitandukaye ! 

  Byarangiye dufashe umwanzuro wo guhingamo imboga z’amashu na karoti , tukajya 

  duha ibibabi byazo inkwavu tworoye. Umunsi zizera tuzagira umunsi wo kuzitegura 

  neza dusabane tuzisangira. 

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  9.3.4. Gahunda ya buri cyumweru
  Muri iyi mbonerahamwe, murasangamo ingero z’ibikorwa bya buri cyumweru. Umurezi 
  hamwe n’abana n’ababyeyi, barebeye hamwe ku mwihariko w’aho ishuri riherereye, 
  bashobora kubihindura bagasanisha umushinga n’imiterere y’ubutaka bwabo, ikirere 
  

  k’iwabo ndetse n’ubushobozi bw’ishuri. 

  ICYUMWERU CYA MBERE

  
  

  
  
  
  
  
  
  

  Iterambere mu mibanire n’imbamutima:

  • Batanga ibitekerezo ku byo bishimiye bakoze cyangwa ibyo batishimiye.
  •  Bakorera hamwe kandi bumvikana ku buryo basangira ibikoresho by’ubuhinzi.
  •  Bagabana neza imirimo n’ibihe byo kuyikora.

  Ubugeni n’umuco :

  •  Bashushanya karoti n’amashu.

  Ibonezabuzima:

  •  Igihe baganira ku byiza byo guhinga no kurya imbuto n’imboga.
  •  Igihe bagenda, bacukura, bavangavanga, bunama, bunamuka n’ibindi byinshi bisaba imiyego y’ingingo zabo.

  9.3.5. Izindi nama zijyanye n’imyigishirize ishingiye ku mushinga w’ishuri

  a. Umushinga w’ishuri urakura:

  Ni iby’ingenzi gushyiraho uburyo bwegereye abana bwo kugenzura iterambere ry’ibikorwa by’umushinga wabo. Bibatera ishema, bakabigaragaza mu buryo batanga ibitekerezo byo kuwitaho. Bahora bafite ibyo kuvuga ku cyo bashaka

  cyangwa batekereza ku bizakurikira ibyo bakoze. Ibi kandi bigaragara igihe baratira abantu batandukanye ibyo bagezeho: ababyeyi babo, abandi barezi n’abantu bakuru bagenda basura ishuri ryabo. Bibongerera ubushake bwo gukunda ishuri no

  gusonzera kuhagaruka.

         • Ushobora gushyiraho nk’amatsinda agenzura uko ibyo bahinze bikura akabisangiza abandi.

         • Ushobora gutegura ahantu hagaragara hashyirwaibishushanyo bigaragaza

              imikurire y’umushinga. (Kugira icyo mwongeraho ku gihe runaka mwagennye

      kibo roheye: rimwe ku munsi, rimwe ku minsi ibiri cyangwa se rimwe mu cyumweru)

  b. Imyitwarire y’abakuru: Umurezi, ubuyobozi n’ababyeyi bagomba kuba maso no kwitondera ubujyanama batanga ku byo                      abana bababwira cyangwa ibisubizo batanga ku bibazo bababaza ku bijyanye n’umushinga wabo.

  c. Gukoresha neza igihe: Ni byiza gutekereza ku gihe umushinga uzamara, ugakora kuburyo abana bawutangiye babona ibyo bakoze.

  Urugero : Si byiza gutangira umushinga w’ubuhinzi mu kwezi kwa nyuma k’umwaka kandi ibyo bahinze byerera amezi atatu.

  
  

  d. Kwinjiza ibyigwa bitandukanye mu mushinga umwe:

  Ni iby’agaciro iyo umurezi abonye ibikorwa, imikino, indirimbo, inkuru, imivugo bikuza umushinga kandi bibonekamo n’ubushobozi buteganywa mu bindi byigwa.

  Ayo masomo ashobora gutangirwa mu bikorwa by’umushinga bitabaye ngombwa ko habaho umwanya udasanzwe wo gusubira mu nshoza yayo.

  Urugero:

       • Niba mwarize kubara kugera kuri kane, mukaba mugeze igihe cyo kubara kugera kuri gatanu , ushobora gutegura umurongo uzateraho ingemwe eshanu z’amashu, mu gihe buri tsinda ritera rigatera ribara ibyo ziteye, irivumbuye ko urugemwe rurenga ari urwa gatanu rigashimirwa, iribinaniwe na ryo rigafashwa rigenda ribimenya buhorobuhoro.

  e. Ibyo abarezi n’abandi bantu bakuru bakwiye kwirinda

  •          Kubwira umwana ngo: “Have byakunaniye! Reka nkwereke uko bikorwa”.

             Ni byiza kumubwira: “Aho ugejeje ukoze neza, uko ukomeza kugerageza uraza kubishobora”.

  •         Gukorera abana ibyo bashobora kwikorera, ugamije kubona ibitunganye ku

            rwego rwawe, gusiganwa n’igihe cyangwa gushaka amanota y’abasura akarima k’ishuri ryawe

  
  

  
  

  
  

  
  

  
  

  
  

  
  
  
  

  
  

  
  

  
  

  

  
  

  
  

  
  

  
  

  
  

  
  

• INYIGISHO YA 10 INYAMASWA

  10.0 Intangiriro

  Kwigisha abana amatungo, inyamaswa n’inyoni bitandukanye bifasha abana gutandukanya amatungo aboneka aho batuye, aho aba n’ibyo arya n’akamaro kayo. Iyi nyigisho izafasha abana gutandukanya inyamaswa zo mu gasozi ni zo mu mazi zinyuranye harimo n’udukoko duto cyanecyane udutera indwara n’uburyo bwo kwirinda indwara. Abana bazishimira kandi bamenye agaciro k’inyamaswa Imana yaremye. Bazatozwa kwirinda gushotora inyamaswa n’udukoko bishobora kugirira nabi umuntu. Abana bazatozwa umuco wo gushimira Imana yaremye inyamaswa.

   Amasomo akubiye muri iyi nyigisho agaragara mu mbonerahamwe ikurikira:

  
  

  10.1 Amatungo (umwaka wa mbere)

  10.1.1 Ubushobozi bw’ingenzi bugamijwe

  Abana bazaba bashobora gutandukanya amatungo aboneka aho batuye bagaragaza bimwe mu biyaranga.

  10.1.2. Ingingo nsanganyamasomo

  •  Uburezi budaheza

  Muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa ko umuntu ufite ubumuga ari umuntu nk’abandi kandi ko afite uburenganzira bwo kwiga nk’abandi. 

  Muri iyi nyigisho umurezi azazirikana ko agomba gukoresha uburyo butandukanye bwo kwigisha ndetse n’imfashanyigisho zitandukanye kugira ngo buri mwana yibone mu isomo rijyanye n’inyamaswa.

  • Umuco w’amahoro n’indangagaciro

  Muri iyi nyigisho umwana atozwa kwita ku matungo aboneka aho batuye. Bashimira

  Imana yaremye inyamaswa.

  •  Umuco w’ubuziranenge:

  Abana bazatozwa kugira uruhare mu bikorwa by’ isuku mu gihe bita ku matungo

  bakaraba intoki nyuma yo kwita ku matungo cyangwa nyuma yo gusura aho amatungo aba.

  • Uburinganire n’ubwuzuzanye bw’igitsina gore n’igitsina gabo

  Abana bose abahungu n’abakobwa batozwa kwita ku matungo kimwe.

  •  Uburere mbonezabukungu

  Abana bazatozwa umuco wo kwita ku matungo no kumenya akamaro kayo mu bukungu bw’umuryango.

  10.1.3. Inama ku myigishirize y’aya masomo

  Isomo rya mbere: Ingero z’amatungo yo mu rugo

              a. Intego y’isomo

  Abana bazaba bashobora gutandukanya amatungo aboneka aho batuye.

  b. Imfashanyigisho

  Amashusho y’amatungo

  c. Imigendekere y’isomo

  
  

  
  

  
  

  Ikitonderwa

  Aya masomo aho amatungo aba n’ibyo amatungo arya yigishwa nk’irya mbere.

  Umurezi azategura imfashanyigisho zijyanye n’aya masomo.

  Isomo rya 2: Aho amatungo yo mu rugo aba

  a. Intego y’isomo

  Abana bazaba bashobora kuvuga aho amatungo yo mu rugo aba.

  b. Imfashanyigisho

  Amashusho agaragaza aho amatungo aba, Igitabo cy’umunyeshuri: “Amatungo”.

  Isomo rya 3: Ibyo amatungo yo mu rugo arya.

  a. Intego y’isomo

  Abana bazaba bashobora gutandukanya ibyo amatungo yo mu rugo arya.

  b. Imfashanyigisho

  Amashusho agaragaza ibyo amatungo arya, Igitabo cy’umunyeshuri, “Amatungo”

  10.1.4. Izindi nama n’amakuru bijyanye n’uyu mutwe

  Aya masomo agomba kwigishwa hifashishijwe imikino itandukanye, indirimbo,

  imivugo, n’imfashanyigisho zitandukanye zijyanye n’amatungo, aho aba n’ibyo arya.

  Abana bagomba kandi gutozwa gukunda no kubaha Imana, guha agaciro amatungo

  bakanatozwa gusenga bashimira Imana ko yaremye amatungo mu buryo butandukanye.

  Aya masomo yose yigishwa kimwe n’iry’amatungo. Bazatozwa gutandukanya ibyo amatungo yo mu rugo arya. Umurezi ahindura isomo n’imfashanyigisho kandi akagenda yagura ibibazo abaza abana.

  10.1.5. Ingero z’ibikorwa bihuza uyu mutwe n’ibindi byigwa
  

  
  

  10.1.6. Isuzumabushobozi risoza uyu mutwe

  Ubushobozi bw’umwana buzasuzumwa buhorobuhoro hifashishwa imyitozo itandukanye nko kuvuga izina ry’itungo yeretswe, gukora amatsinda y’amatungo ari ku dukarita, guhuza uduce tw’ishusho ry’itungo bakase, kugenda bigana itungo,...

  10.2 Inyamaswa zo mu gasozi, inyoni n’udukoko duto (umwaka wa 2)

  10.2.1. Ubushobozi bw’ingenzi bugamijwe:

  Abana bazaba bashobora gutandukanya inyamaswa zo mu gasozi n’udukoko dutera indwara no kwirinda izabagirira nabi.

  10.2.2. Ingingo nsanganyamasomo

  • Uburezi budaheza:

  Muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa ko umuntu ufite ubumuga ari umuntu nk’abandi kandi ko afite uburenganzira bwo kwiga nk’abandi.

  Muri iyi nyigisho umurezi azazirikana ko agomba gukoresha uburyo butandukanye bwo kwigisha ndetse n’imfashanyigisho zitandukanye kugira ngo buri mwana yibone mu isomo rijyanye n’inyamaswa zo mu gasozi, inyoni n’udukoko duto.

  • Umuco w’amahoro n’indangagaciro:

  Muri iyi nyigisho umwana atozwa kwishimira no kumenya agaciro k’inyamaswa Imana yaremye no Kwirinda inyamaswa zishobora kubagirira nabi n’utundi dukoko twose ndetse bagashimira Imana yaremye inyamaswa.

  • Umuco w’ubuziranenge:

  Abana bazatozwa kugira uruhare mu bikorwa by’ isuku, mu gihe bakoze ku dusimba duto bagakaraba intoki.

  10.2.3. Inama ku myigishirize y’aya masomo

  Isomo rya mbere: Inyamaswa zo mu gasozi

  a. Intego y’isomo

  Abana bazaba bashobora kuvuga amazina n’imiterere y’inyamaswa zo mu gasozi no kuzitandukanya.

  b. Imfashanyigisho

  Amashusho agaragaza inyamaswa zo mu gasozi

  c. Imigendekere y’isomo

  
  

  
  

  
  

  Ikitonderwa

  Aya masomo yigishwa nk’isomo ryo ku nyamaswa zo mu gasozi. Umurezi azifashisha

  amashusho ajyanye n’iri somo.

  Isomo rya 2: Inyoni zinyuranye

  a. Intego y’isomo

  Abana bazaba bashobora kuvuga amazi y’inyoni zinyuranye babona aho batuye.

  b. Imfashanyigisho:

  Amashusho agaragaza inyoni zinyuranye

  Isomo rya 3: Udusimba duto

  a. Intego y’isomo

  Abana bazaba bashobora kuvuga amazina y’udusimba duto tunyuranye.

  

  b. Imfashanyigisho

  Amashusho agaragaza udusimba duto tunyuranye, Igitabo cy’umunyeshuri:

  “Inyamaswa zo mu gasozi, Umwaka wa 2”.

  10.2.4. Izindi nama n’amakuru bijyanye n’uyu mutwe

  Aya masomo agomba kwigishwa hifashishijwe imikino itandukanye, indirimbo,

  imivugo, n’imfashanyigisho zitandukanye zijyanye n’inyamaswa zo mu gasozi, inyoni zinyuranye n’udusimba duto.

  Abana nanone bagomba gutozwa gukunda no kubaha Imana, guha agaciro inyamaswa, inyoni n’udusimba duto.

  Bagomba kandi gutozwa gusenga bashimira Imana yaremye inyamaswa zo mu gasozi, inyoni n’udukoko duto mu buryo butandukanye. Aya masomo yose yigishwa kimwe n’iry’inyamaswa zo mu gasozi. Bazigishwa kandi udukoko dutera indwara n’uko batwirinda.

  10.2.5. Ingero z’ibikorwa bihuza uyu mutwe n’ibindi byigwa
  

  
  

  10.2.6. Isuzumabushobozi risoza uyu mutwe

  Ubushobozi bw’umwana buzasuzumwa buhorobuhoro umurezi yifashishije ibikorwa nko kuvangura inyamaswa (inyamaswa nini, Inyoni, udukoko duto), gukina bigana inyamaswa n’ibindi.

  10.3 Inyamaswa zo mu mazi (umwaka wa 2)

  10.3.1. Ubushobozi bw’ingenzi bugamijwe

  Abana bazaba bashobora gutandukanya inyamaswa zo mu mazi.

  10.3.2. Ingingo nsanganyamasomo

  •  Uburezi budaheza:

  Muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa ko umuntu ufite ubumuga ari umuntu nk’abandi kandi ko afite uburenganzira bwo kwiga nk’abandi.

  Muri iyi nyigisho umurezi azazirikana ko agomba gukoresha uburyo butandukanye bwo kwigisha ndetse n’imfashanyigisho zitandukanye kugira ngo buri mwana yibone mu isomo rijyanye n’inyamaswa zo mu mazi.

  • Umuco w’amahoro n’indangagaciro:

  Muri iyi nyigisho umwana atozwa kwishimira no kumenya agaciro k’inyamaswa Imana yaremye no kwirinda inyamaswa zo mu mazi zishobora kubagirira nabi. Bashimira Imana yaremye inyamaswa zo mu mazi.

  •  Umuco w’ubuziranenge:

  Abana bazatozwa kurya amafi atarangiritse.

  Uburere mbonezabukungu

  Abana bazasobanurirwa ko amafi atanga amafaranga.

  10.3.3. Inama ku myigishirize y’aya masomo

  Isomo rya 3: Inyamaswa zo mu mazi

  a. Intego y’isomo

  Abana bazaba bashobora kuvuga amazina y’inyamaswa zo mu mazi no kuzitandukanya.

  b. Imfashanyigisho

  ˍ Amashusho y’amafi, imvubu, ingona, indagara.

  ˍ Imfashanyigisho zifatika: Indagara zumye, ifi iramutse ibonetse.

  c. Imigendekere y’isomo
  

  
  

  
  

  
  

  Isomo rya 2: Akamaro k’amafi

  a. Intego y’isomo

  Abana bazaba bashobora kuvuga akamaro k’amafi

  b. Imfashanyigisho

  Amashusho y’amafi

  c. Imigendekere y’isomo

  
  

  
  

  
  

  10.3.4. Izindi nama n’amakuru bijyanye n’uyu mutwe

  Aya masomo agomba kwigishwa hifashishijwe imikino itandukanye, indirimbo, imivugo, n’ imfashanyigisho zitandukanye zijyanye n’inyamaswa zo mu mazi n’akamaro k’amafi.

  Abana bagomba kandi gutozwa guha agaciro inyamaswa zo mu mazi, bakanatozwa no gusenga bashimira Imana yaremye inyamaswa zo mu mazi mu buryo butandukanye.

  10.3.5. Ingero z’ibikorwa bihuza uyu mutwe n’ibindi byigwa
  

  
  

  10.3.6. Isuzumabushobozi risoza uyu mutwe

  Umurezi azasuzuma ubushobozi bw’abana buhorobuhoro agenda ategura ibikorwa

  bifasha abana kwerekana ibyo bashoboye nko gushushanya amafi, kuvangura amafi

  mu zindi nyamaswa n’ibindi.

  10.4 Inyamaswa n’aho ziba (Umwaka wa gatatu)

  10.4.1. Ubushobozi bw’ingenzi bugamijwe

  Abana bazaba bashobora gutandukanya no gusobanura inyamaswa bagaragaza aho ziba, ibyo zirya no kwirinda izabagirira nabi.

  10.4.2. Ingingo nsanganyamasomo

  •  Uburezi budaheza:

  Muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa ko umuntu ufite ubumuga ari umuntu nk’abandi kandi ko afite uburenganzira bwo kwiga nk’abandi.

  Muri iyi nyigisho umurezi azazirikana ko agomba gukoresha uburyo butandukanye bwo kwigisha ndetse n’imfashanyigisho zitandukanye kugira ngo buri mwana yibone mu isomo rijyanye n’inyamaswa n’aho ziba.

  • Umuco w’amahoro n’indangagaciro

  Muri iyi nyigisho umwana atozwa kwishimira no kumenya agaciro k’inyamaswa Imana

  yaremye no kwirinda inyamaswaizo ari zo zose zishobora kubagirira nabi. Bashimira

  imana yaremye inyamaswa kubera akamaro kazo.

  • Umuco w’ubuziranenge

  Abana bazatozwa kugira uruhare mu kugirira inyamaswa isuku naho ziba no koga nyuma yo kuva aho inyamaswa ziba.

  •  Uburere mbonezabukungu

  Abana bazigishwa ko inyamaswa zitanga amafaranga.

  10.4.3. Inama ku myigishirize y’aya masomo

  Isomo rya mbere: Aho inyamaswa ziba

  a. Intego y’isomo

  Abana bazaba bashobora gutandukanya inyamaswa n’aho ziba.

  b. Imfashanyigigisho

  Amashusho y’inyamaswa zinyuranye.

  c. Imigendekere y’isomo

  
  

  
  

  
  

  
  

  Ikitonderwa

  Aya masomo azigishwa nk’isomo rya mbere

  Isomo rya 2: Ibyo inyamaswa zirya

  a. Intego y’isomo

  Abana bazaba bashobora gusobanura ibyo inyamaswa zirya.

  b. Imfashanyigisho

  Amashusho y’inyamaswa n’ibyo zirya.

  Isomo rya 3: Inyamaswa zakwirindwa n’uburyo bwo kuzirinda.

  a. Intego y’isomo

  Abana bazaba bashobora gusobanura uko bakwirinda inyamaswa za bagirira nabi.

  b. Imfashanyigisho

  Amashusho y’inyamaswa zishobora kugirira nabi umuntu

  10.4.4. Izindi nama n’amakuru bijyanye n’uyu mutwe

  Aya masomo agomba kwigishwa hifashishijwe imikino itandukanye, indirimbo, imivugo, n’ imfashanyigisho zitandukanye zijyanye n’inyamaswa zitandukanye azirikana kuzamura urwego rw’imitekerereze ya buri mwana. 

  Azanibutswa ko zimwe mu nyamaswa dutunze harimo izo kwirinda urugero: imbwa n’injangwe.

  10.4.5. Ingero z’ibikorwa bihuza uyu mutwe n’ibindi byigwa
  

  
  

  10.4.6. Isuzumabushobozi risoza uyu mutwe

  Umurezi ashobora kwifashisha ibikorwa binyuranye nko kuvangura inyamaswa zo mu

  mazi mu zindi nyamaswa, kuzishushanya n’ibindi.

• INYIGISHO YA 11 AMAZI

  11.0 Intangiriro

  Kwigisha abana amazi bibafasha kumenya akamaro k’amazi n’uburyo bwo kuyakoresha neza mu buzima

   bwa buri munsi. 

  Muri iyi nyigisho abana bazasobanukirwa ko amazi ari ngombwa mu ubuzima bwabo bwa buri munsi.

  Batozwa umuco wo kunywa amazi meza, bazirinda kunywa amazi mabi, babishishikarize na bagenzi babo. 

  Bazanatozwa umuco wo kudasesagura amazi bayamena cyangwa bayapfusha ubusa.

  Amasomo akubiye muri iyi nyigisho agaragara mu mbonerahamwe ikurikira.
  

  
  

  11.1 Akamaro k’amazi mu rugo no ku ishuri. (umwaka wa mbere)

  11.1.1. Ubushobozi bw’ingenzi bugamijwe

  Abana bazaba bashobora kuvuga ku kamaro k’amazi mu buzima bwa buri munsi no

  gushimira Imana yaremye amazi

  11.1.2. Ingingo nsanganyamasomo

  •  Umuco w’ubuziranenge

  Muri iyi nyigisho abana bazatozwa kunywa no gukoresha amazi meza. Bazashishikarizwa

  kandi kwirinda kwituma ku gasozi kuko iyo imvura iguye imanura uwo mwanda ukajya mu mazi ukayanduza.

  •  Kwita ku bidukikije

  Muri iyi nyigisho abana bazatozwa kutangiza amazi ayo ari yo yose, haba ari ay’isoko,

  ay’ibiyaga cyangwa imigezi. Bazigishwa kwirinda kwituma mu mazi cyangwa gutamo imyanda iyo ari yo yose.

  •  Uburere mbonezabukungu

  Muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa ko batagomba gusesagura amazi kuko yishyurwa.

  •  Umuco w’amahoro n’indangagaciro

  Muri iyi nyigisho abana batozwa gusangira amazi batayarwanira, bakirinda kurwanira ku mugezi cyangwa

   mu nzira bava kuvoma. 

  Bazigishwa kwirinda guterana amazi igihe bakina kuko bibabaza bagenzi babo.

  •  Uburezi budaheza

  Muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa ko umuntu ufite ubumuga ari umuntu

  nk’abandi kandi ko afite uburenganzira ku mazi meza.

  •  Uburinganire n’ubwuzuzanye

  Muri iyi nyigisho abana bazasobanukirwa ko buri wese yaba umugabo cyangwa umugore, umukobwa cyangwa 

  umuhungu afite uburenganzira ku ikoreshwa ry’amazi kandi ko buri wese afite inshingano zingana n’iz’undi mu 

  gushaka mazi, nko kuvoma.

  11.1.3. Inama ku myigishirize y’aya masomo

  Isomo rya mbere: Akamaro k’amazi ku bantu.

  a. Intego y’isomo

  Abana bazaba bashobora gusobanura akamaro k’amazi n’uburyo bwo kuyakoresha neza mu buzima bwa buri munsi

  b. Imfashanyigisho

  Amashusho yerekana uburyo amazi akoreshwa, ibivomesho, ibidahisho, ibyuhizo

  n’ibikoresho by’isuku. - Igitabo k’ibidukikije kamere n’ibyakozwe n’abantu, umwaka wa 1, 2, 3.

  c. Imigendekere y’isomo

  
  

  
  

  
  

  
  

  Ikitonderwa

  Iri somo rya kabiri rihuza ibikorwa n’isomo rya mbere ariko muri iri rya kabiri umurezi yigisha yifashishije 

  amashusho n’ibikinisho bijyanye. Umurezi azafasha abana gusobanukirwa abereka uko bavomera kandi abaha

   amahirwe na bo bakavomera.

  Isomo rya 2: Akamaro k’amazi ku bihingwa.

  a. Intego y’isomo

  Abana bazaba bashobora gusobanura akamaro k’amazi ku bihingwa.

  b. Imfashanyigisho

  Amashusho yerekana umuntu uri kuvomera ibihingwa, rozwari cyangwa indobo, igihingwa kibisi n’igihingwa cyumye; 

  Igitabo k’ibidukikije kamere n’ibyakozwe n’abantu umwaka wa 1, 2, 3.

  11.1.4. Izindi nama n’amakuru bijyanye n’uyu mutwe

  •     Mu kwigisha akamaro k’amazi umurezi azirikana gukoresha imfashanyigisho zifatika kandi abereka uko amazi 

  akoreshwa maze agaha abana amahirwe yo kwigana ibiri mu mu bushobozi bwabo.

  •    Mu kwagura ubumenyi umurezi azategura imfashanyigisho zitandukanye zafasha umwana kugira ubundi  

  bumenyi nko kujugunya impapuro n’amabuye mu mazi bakamenya ko hari ibintu bireremba n’ibicubira, 

  gucuranura mazi mu bikombe bifite amabara atandukanye maze bakamenya ko amazi atagira ibara ahubwo

  afata ibara ry’ikintu arimo.

  • Umurezi azakurikirana umunsi ku munsi ko akamaro k’amazi kumvikanye neza: nko kureba ko abana bibuka

  gukaraba intoki mbere na nyuma yo gufata ifunguro ku ishuri, nyuma yo kuva mu bwihererero;

  kureba ko bibuka kunywa amazi meza ku ishuri kandi ibyo byose bakabikora badasesagura amazi.

  11.1.5. Ingero z’ibikorwa bihuza uyu mutwe n’ibindi byigwa

  
  

  
  

  11.1.6. Isuzumabushobozi risoza uyu mutwe

  Ubushobozi bw’umwana umurezi azabupimira mu bikorwa binyuranye nko kuvangura akamaro k’amazi yifashishije 

  udukarita duto (flash cards) turiho abantu bari gukora imirimo itandukanye, imyinshi ari ijyanye n’ikoreshwa ry’amazi,

  kumenya gukaraba igihe ari ngombwa n’ibindi. Ibyo byose umurezi azabigenzura buri munsi.

  11.2 Amasoko y’amazi /aho dukura amazi (umwaka wa kabiri)

  11.2.1. Ubushobozi bw’ingenzi bugamijwe

  Abana bazaba bashobora gusobanura uburyo butandukanye bwo kubona amazi aho batuye

  11.2.2. Ingingo nsanganyamasomo

  • Umuco w’ubuziranenge: muri iyi nyigisho abana bazatozwa kutangiza amazi bayanduza cyangwa bayatoba ku 

  buryo butandukanye. 

  Bazashishikarizwa kandi kwirinda kwituma ku gasozi kuko iyo imvura iguye imanura uwo mwanda ukajya mu mazi 

  ukayanduza. Bazasobanurirwa kandi ingaruka zo koga mu mazi mabi nko mu biziba cyangwa mu migezi itemba 

  ndetse bazigishwa ko bibujijwe kunywa amazi mabi.

  • Kwita ku bidukikije: muri iyi nyigisho abana bazatozwa kutangiza amazi ayo ari yo yose, yaba ari ay’isoko, ay’ibiyaga 

  cyangwa imigezi.  Bazigishwa kwirinda kwituma mu mazi cyanecyane ay’ibiyaga n’imigezi cyangwa gutamo imyanda iyo 

  ari yo yose.

  • Uburere mbonezabukungu: muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa ko batagomba gusesagura amazi aho yaba yavuye 

  hose.

  • Umuco w’amahoro n’indangagaciro: muri iyi nyigisho abana batozwa gusangira amazi batayarwanira, 

  bakirinda kurwanira ku mugezi cyangwa mu nzira bava kuvoma. 

  Bazigishwa kwirinda guterana mazi igihe bakina kuko bibabaza bagenzi babo.

  • Uburezi budaheza: muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa ko umuntu ufite ubumuga ari umuntu nk’abandi kandi

   ko afite uburenganzira ku mazi meza.

  • Uburinganire n’ubwuzuzanye bw’igitsina gore n’igitsina gabo: muri iyi nyigisho abana bazasobanukirwa ko buri wese

   yaba umugabo cyangwa umugore, umukobwa cyangwa umuhungu afite uburenganzira ku ikoreshwa ry’amazi kandi ko

   buri wese afite inshingano zingana n’iz’undi mu gushaka amazi, nko kuvoma.

  11.2.3. Inama ku myigishirize y’aya masomo

  Isomo rya 1: amasoko karemano y’amazi: imvura, ibiyaga, imigezi, kano

  a. Intego y’isomo

  Abana bazaba bashobora gusobanura uburyo butandukanye bwo kubona amazi aho batuye no gutandukanya

   amazi meza n’amazi mabi.

  b. Imfashanyigisho

  Amashusho y’amasoko y’amazi aboneka ku ishuri no mu rugo, amacupa y’amazi atandukanye (ameza n’amabi).

  c. Imigendekere y’isomo
  

  
  

  
  

  
  

  
  

  Isomo rya 2: Amasoko y’amazi ahangwa n’abantu: Robine

  a) Intego:

  Gutandukanya amasoko karemano n’amasoko ahangwa n’abantu.

  b) Imfashanyigisho

  Igishushanyo kiriho abantu bagiye kuvoma ahantu hari robine.

  11.2.4. Izindi nama n’amakuru bijyanye n’uyu mutwe

  • Niba ishuri ritegereye umugezi cyangwa ikiyaga, umurezi ashobora gukora ibyiganano yifashishije umucanga n’amazi.

  • Iri somo niryigishwa igihe k’imvura umurezi azafatanya n’abana gutega amazi y’imvura kugira ngo yereke abana uburyo

   imvura ari imwe mu masoko y’amazi.

  Riryigishijwe mu gihe kitari ik’imvura, umurezi ashobora kuzabibereka igihe izagwira.

  • Hari ibikoresho by’ikoranabuhanga, umurezi yakwereka abana umugezi, ibiyaga,...

  11.2.5. Ingero z’ibikorwa bihuza uyu mutwe n’ibindi byigwa

  
  

  11.2.6. Isuzumabushobozi risoza uyu mutwe

  Abana bazagaragaza ubushobozi mu bikorwa binyuranye nko guhanga ikiyaga n’umugezi bifashishije umucanga

   n’amazi. Umurezi azazirikana ko agomba guha abana imfashanyigisho zibafasha kugaragaza ubushobozi bwabo kandi

   azajya yitegereza umunsi ku munsi impinduka mu iterambere ry’umwana.

  11.3 Kunywa amazi meza no gukoresha amazi neza (Umwaka wa gatatu)

  11.3.1. Ubushobozi bw’ingenzi bugamijwe

  Abana bazaba bashobora kuvuga akamaro ko kunywa amazi meza, n’uburyo bwo gukoresha amazi neza.

  11.3.2. Ingingo nsanganyamasomo

  • Umuco w’ubuziranenge: muri iyi nyigisho abana bazatozwa kunywa amazi meza,

  kugirira isuku amazi yo kunywa, kwirirnda gutokoza cyangwa gutoba amazi yo kunywa ndetse no kuyapfundikira.

  • Kwita ku bidukikije: muri iyi nyigisho abana bazatozwa kwirinda kujugunya amacupa avamo amazi yo kunywa aho 

  ariho hose. Bazatozwa ko bagomba kuyashyira ahabugenewe.

  • Uburere mbonezabukungu: muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa ko batagomba gusesagura amazi yo kunywa 

  ndetse n’andi yose.

  • Umuco w’amahoro n’indangagaciro: muri iyi nyigisho abana batozwa gusangira amazi batayarwanira kandi bakirinda             kurwanira amacupa avamo amazi.

  • Uburezi budaheza: muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa ko umuntu ufite

  ubumuga ari umuntu nk’abandi kandi ko afite uburenganzira ku mazi meza yo kunywa.

  • Uburinganire n’ubwuzuzanye bw’igitsina gore n’igitsina gabo: muri iyi nyigisho abana bazasobanukirwa ko buri wese 

  yaba umugabo cyangwa umugore, umukobwa cyangwa umuhungu afite uburenganzira ku mazi meza yo kunywa.

  11.3.3. Inama ku myigishirize y’aya masomo

  Isomo rya mbere: Uburyo bwo kubona amazi meza

  a. Intego y’isomo

  Abana bazaba bashobora gutandukanya no gusobanura uburyo bukoreshwa iwabo mu rugo basukura amazi no kugira akamenyero ko kuyanywa.

  b. Imfashanyigisho

  Amazi, amashusho yerekana uburyo butandukanye bwo kubona amazi meza yo kunywa.

  c. Imigendekere y’isomo

  
  

  
  

  
  

  
  

  Ikitonderwa

  Aya masomo: irya kabiri, irya gatatu n’irya kane yigishwa kimwe n’isomo rya mbere, ariko umurezi azitondera ibikurikira:

  – Mu isomo rya kabiri azashishikariza abana kunywa amazi meza kandi azanabasobanurira ingaruka zo kunywa 

  amazi mabi nko kurwara inzoka, impiswi n’ibindi.

  – Mu isomo rya gatatu umurezi azibanda ku kamaro ko gukoresha amazi meza harimo kwirinda umwanda 

  n’indwara zitandukanye.

  – Mu isomo rya kane umurezi azashishikariza abana kudasesagura amazi, birinda gufungura robine igihe atari 

  ngombwa, gufunga robine igihe icyo bari kuvomeramo cyuzuye cyangwa igihe ayo bavomye ahagije 

  bigereranije n’icyo bagiye kuyakoreha.

  Isomo rya 2: Kunywa amazi meza

  a. Intego y’isomo

  Abana bazaba bashobora gusobanura akamaro ko kunywa amazi meza.

  b. Imfashanyigisho

  Amacupa arimo amazi meza, amashusho y’umwana ari kunywa amazi meza, amashusho y’uburyo 

  butandukanye bwo gusukura amazi.

  Isomo rya 3: Akamaro ko gukoresha amazi meza

  a. Intego y’isomo

  Abana bazaba bashobora gusobanura akamaro ko gukoresha amazi meza

  b. Imfashanyigisho

  Ijerekani irimo amazi, ishusho y’ikigega kirimo amazi gifite na robine

  Isomo rya 4: Uburyo bwo gukoresha amazi neza

  a. Intego y’isomo

  Abana bazaba bashobora gusobanura uburyo bwo gukoresha neza amazi batayasesagura.

  b. Imfashanyigisho

  Ishusho y’umwana uri gufungura amazi kuri robine, ishusho y’umwana uri kuvomera indabo

  11.3.4. Izindi nama n’amakuru bijyanye n’uyu mutwe

  • Umurezi azifashisha imikino, indirimbo n’imivugo bitandukanye kugira ngo abana basobanukirwe uyu mutwe.

  • Mu kwagura ubumenyi, umurezi ashobora kwifashisha ibase irimo amazi abana bagakina birebamo. 

  Abana bazabona ko bashobora kubona isura yabo mu mazi cyangwa ikindi kintu kandi bazanavuga ku itandukaniro

   ry’ikintu barebeye mu mazi no kukireba uko bisanzwe (urugero: nibashinga inkoni hafi y’ibase y’amazi bakayirebera

   mu mazi bazabona isa n’ihese.)

  • Indirimbo yakwifashishwa: amazi yo mu icupa ko ari make

  AMAZI YO MU ICUPA KO ARI MAKE
  

  Amazi yo mu icupa ko ari make x2

  Ko atazamara inyota bikambaraza

  Rimwe nkwihoreze

  Kabiri nkwihoreze.

  Amazi yo mu icupa ko ari make

  Ko atazamara inyota bikambaraza

  11.3.5. Ingero z’ibikorwa bihuza uyu mutwe n’ibindi byigwa
  

  
  

  11.3.6. Isuzumabushobozi risoza uyu mutwe

  Umurezi azafasha abana kwerekana ubushobozi bungukiye muri uyu mutwe yifashishije

  ibikorwa binyuranye nk’imivugo, indirimbo, imikino n’ibindi.

  AMAZI MEZA

  Amazi meza

  Aba asukuye

  Amazi meza

  Nta bara agira

  Amazi meza

  Nta myanda iba irimo

  Amazi meza

  Abikwa mu kajerekani kogeje

  Amazi meza

  Aba apfundikiye.

  Amazi meza

  NI UBUZIMA!

• INYIGISHO YA 12 IBITANGA URUMURI

  12.0 Intangiriro

  Kwigisha abana ibitanga urumuri bibafasha gutandukanya ibitanga urumuri karemano n’ibitanga

   urumuri byakozwe n’abantu. 

  Muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa akamaro k’urumuri, bazahabwa ubumenyi n’ubushobozi bwo 

  gukoresha ibitanga urumuri biri ku rwego rwabo kandi bazanashishikarizwa kwirinda guteza impanuka 

  zishobora guterwa n’ibitanga urumuri kuri bo, ku bandi cyangwa ku bintu.

  Amasomo akubiye muri iyi nyigisho agaragara mu mbonerahamwe ikurikira
  

  
  

  12.1 Ibitanga urumuri kamere (Umwaka wa mbere)

  12.1.1. Ubushobozi bw’ingenzi bugamijwe

  Abana bazaba bashobora kuvuga ku bitanga urumuri karemano.

  12.1.2. Ingingo nsanganyamasomo

  • Kwita ku bidukikije: muri iyi nyigisho abana bazashishikarizwa kwirinda gutwika ibintu bitumura imyotsi mu

   kirere kuko bishobora kwangiza ikirere izuba rigatwika isi.

  12.1.3. Inama ku myigishirize y’aya masomo

  Isomo: Ibitanga urumuri karemano: izuba, ukwezi, inyenyeri.

  a. Intego y’isomo

  Abana bazaba bashobora gutandukanya ibitanga urumuri karemano

  b. Imfashanyigisho

  Amashusho y’izuba, ukwezi n’inyenyeri

  c. Imigendekere y’isomo

  
  

  
  

  
  

  
  

  
  

  
  

  12.1.4. Izindi nama n’amakuru bijyanye n’uyu mutwe

  Kugira ngo abana basobanukirwe akamaro k’izuba ku bihingwa, umurezi azafasha abana gushaka ikintu bubika 

  ku byatsi ku ishuri nk’ikijerekani cyangwa igitebo maze bazajye bitegereza umunsi ku munsi uko ibyatsi bihinduka

  kubera kutabona izuba. 

  Na nyuma yo kugikuraho bazakomeza bitegereze uburyo ibyatsi bimera bisubirana ibara ryabyo kubera izuba.

  12.1.5. Ingero z’ibikorwa bihuza uyu mutwe n’ibindi byigwa
  

  
  

  12.1.6. Isuzumabushobozi risoza uyu mutwe

  Gusuzuma ubushobozi bw’abana bikorwa buhorobuhoro. Umurezi ategura ibikorwa abana bagaragarizamo ubushobozi

   bwabo nko gukora ibikinisho by’ibitanga urumuri kamere (inyenyeri n’ukwezi bikoze mu mpapuro), n’ibindi.

  12.2 Ibitanga urumuri byakozwe n’abantu (umwaka wa 2)

  12.2.1. Ubushobozi bw’ingenzi bugamijwe:

  Abana bazaba bashobora kuvuga ku bitanga urumuri byakozwe n’abantu

  12.2.2. Ingingo nsanganyamasomo

  •   Kwita ku bidukikije: muri iyi nyigisho abana bazatozwa kutangiza ibidukikije bakoresheje ibitanga urumuri 

  byakozwe n’abantu nko gutonyangiriza buji yaka aho ari ho hose, kujugunya ibitanga urumuri byakozwe n’abantu byapfuye cyangwa byarangiye aho ari ho hose (amatara n’amatoroshi byapfuye cyagwa byashize, 

  ibibiriti byashizemo imyambi,… )

  •   Uburere mbonezabukungu: muri iyi nyigisho abana bazasobanurwa ko batagomba kwangiza cyangwa gukoresha nabi ibitanga urumuri byakozwe n’abantu nko kumena amatara, gucana ikibiriti cyangwa buji bitari ngombwa,...

  •    Umuco w’amahoro n’indangagaciro: muri iyi nyigisho abana bazatozwa kutababaza bagenzi babo bakoresheje ibitanga urumuri byakozwe n’abantu nko kubatwika kaboresheje ikibiriti cyangwa buji, kubamurika mu maso bakoresheje itoroshi n’ibindi.

  • Uburezi budaheza: muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa ko umuntu ufite ubumuga ari umuntu nk’abandi 

  kandi ko afite uburenganzira bwo gukoresha ibitanga urumuri byakozwe n’abantu.

  • Uburinganire n’ubwuzuzanye: muri iyi nyigisho abana bazasobanukirwa ko buri wese yaba umugabo cyangwa 

  umugore, umukobwa cyangwa umuhungu afite uburenganzira ku ikoreshwa ry’ ibitanga urumuri byakozwe n’abantu.

  12.2.3. Inama ku myigishirize y’aya masomo

  Isomo: Itara, ikibiriti, buji, itoroshi, amashanyarazi

  Abana bazaba bashobora gusobanura no gutandukanya ibitanga urumuri byakozwe n’abantu.

  d. Imfashanyigisho

  Ibintu bifatika bitanga urumuri, ibishushanyo by’ibitanga urumuri byakozwe n’abantu

  e. Imigendekere y’isomo

  
  

  
  

  
  

  
  

  12.2.4. Izindi nama n’amakuru bijyanye n’uyu mutwe

  •    Mu rwego rwo kwagura ubumenyi, umurezi ashobora kwereka abana uburyo bwo kongera urumuri.

  Azafata amazi ashyire mu kirahure maze acanemo akoresheje itoroshi ya telefone. 

  Ibi bishobora kugaragara neza igihe hari urumuri ruke cyangwa ikirahuri giteretse nko mu gikarito.

  •   Umukino umurezi yakwifashisha muri uyu mutwe”

  Biramurika biramurika

  “Uyu mukino abana bawukina bazamura amaboko aho umurezi avuze izina ry’igitanga

  urumuri. Iyo umurezi avuze ikidatanga urumuri abana bakomeza gukoma ibiganza ku

  matako bunamye.uyu mukino ukinwa kimwe na “ziraguruka ziraguruka”

  1. Biramurika biramurika (ibiganza bikubita ku matako)... itara!

  Itara riramurika (amaboko hejuru)

  2. Biramurika biramurika ...Itoroshi!

  Itoroshi iramurika (amaboko hejuru)...Intebe!

  3. Biramurika biramurika

  Intebe ntizimurika (ibiganza ku matako)

  Uyu mukino ufasha abana gutandukanya ibitanga urumuri n’ibindi bintu bidatanga urumuri.

  12.2.5. Ingero z’ibikorwa bihuza uyu mutwe n’ibindi byigwa
  

  
  

  
  

  12.2.6. Isuzumabushobozi risoza uyu mutwe

  Ibikorwa binyuranye nk’imikino bizagaragaza ubushobozi bw’umwana muri uyu mutwe. 

  Umurezi azitegereza umunsi ku munsi impinduka ya buri mwana ku bijyanye n’ubushobozi buteganyijwe ko umwana 

  azageraho muri uyu mutwe.

  Abana bazakina umukino witwa “FORA MFITE IKI?”. Umurezi azategura udukarita duto “flash cards” z’ibitanga urumuri

   byakozwe n’abantu; azabishyira mu gikarito; azajya ahamagara umwana umwumwe aze afate ikarita asobanure 

  igishushanyije kuri ako gakarita avuge n’akamaro kacyo maze abandi bana bavuge izina ry’icyo afite.

  12.3 Tumenye gutandukanya ibitanga urumuri (umwaka wa gatatu)

  12.3.1. Ubushobozi bw’ingenzi bugamijwe:

  Abana bazaba bashobora gutandukanya ibitanga urumuri kamere n’ibyakozwe n’umuntu, kuvuga ku kamaro k’urumuri n’uburyo bwo kwirinda impanuka ziterwa na bimwe mu bitanga urumuri.

  12.3.2. Ingingo nsanganyamasomo

  •   Kwita ku bidukikije: muri iyi nyigisho abana bazatozwa kutangiza ibidukikije bakoresheje ibitanga urumuri

  byakozwe n’abantu nko gutonyangiriza buji yaka aho ari ho hose, kujugunya ibitanga urumuri byakozwe n’abantu 

  byapfuye cyangwa byarengeje igihe aho ari ho hose (amatara n’amatoroshi byapfuye cyagwa byashize, 

  ibibiriti byashizemo imyambi,… ) no kwirinda gutwika ibintu byose bizamura imyotsi mu kirere.

  • Uburere mbonezabukungu: muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa ko batagomba kwangiza cyangwa gukoresha nabi 

  ibitanga urumuri nko kumena amatara, gucana ikibiriti cyangwa buji bitari ngombwa, kunyanyagiza imyambi...

  • Umuco w’amahoro n’indangagaciro: Muri iyi nyigisho abana bazatozwa kutababaza bagenzi babo bakoresheje 

  ibitanga urumuri nko kubatwika bakoresheje ikibiriti cyangwa buji, kubamurika mu maso bakoresheje itoroshi n’ibindi.

  • Uburezi budaheza: muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa ko umuntu ufite ubumuga ari umuntu nk’abandi kandi ko 

  afite uburenganzira bwo gukoresha ibitanga urumuri ndetse ko bagomba kurindwa kugira ngo batangizwan’ibitanga 

  urumuri bitewe n’ubumuga bafite.

  • Uburinganire n’ubwuzuzanye: Muri iyi nyigisho abana bazasobanukirwa ko buri wese yaba umugabo cyangwa

  umugore,umukobwa cyangwa umuhungu afite uburenganzira ku ikoreshwa ry’ ibitanga urumuri.

  12.3.3. Inama ku myigishirize y’aya masomo

  Isomo rya mbere: Gutandukanya ibitanga urumuri

  a. Intego y’isomo

  Abana bazaba bashobora gutandukanya ibitanga urumuri kamere n’ibyakozwe n’abantu.

  b. Imfashanyigisho:

  Ibitanga urumuri bifatika n’amashusho y’ibitanga urumuri - Igitabo k’ibidukikije

  kamere n’ibyakozwe n’abantu, umwaka wa 1,2,3

  c. Imigendekere y’isomo

  
  

  
  

  
  

  
  

  Ikitonderwa

  Aya masomo, irya kabiri n’irya gatatu, ahuza ibikorwa n’isomo rya mbere. Mu isomo rya kabiri azibanda ku kamaro k’urumuri naho mu isomo rya gatatu umurezi azibanda ku mpanuka zaterwa na bimwe mu bitanga urumuri maze abashishikarize no kuzirinda.

  Isomo rya 2: Akamaro k’urumuri

  a. Intego y’isomo

  Abana bazaba bashobora kuvuga no gusobanura akamaro k’urumuri n’uburyo bwo kwirinda impanuka ziterwa na bimwe mu bitanga urumuri

  b. Imfashanyigisho

  Ibintu bifatika bitanga urumuri, ibishushanyo by’ibitanga urumuri karemano n’ibyakozwe n’abantu.

  Isomo rya 3: Kwirinda impanuka zaterwa na bimwe mu bitanga urumuri.

  a. Intego y’isomo

  Abana bazaba bashobora kuvuga no gusobanura uburyo bwo kwirinda impanuka ziterwa na bimwe mu bitanga urumuri

  a. Imfashanyigisho

  Ibintu bifatika bitanga urumuri, ibishushanyo by’ibitanga urumuri kemere n’ibyakozwe n’abantu.

  12.3.4. Izindi nama n’amakuru bijyanye n’uyu mutwe

  •      Mu kwerekana uko ibitanga urumuri byakozwe n’abantu bikoreshwa, umurezi azirinda guha abana ibishobora guteza   

         impanuka nk’ikibiriti, buji yaka cyangwa ibindi byakomeretsa abana. Mu gihe bibaye ngombwa ko babyegera cyangwa

         babifataho umurezi azaba ari hafi kugira ngo hatagira ugira impanuka yo kwitwika cyangwa kubimena.

  •      Mu gusobanura no gutandukanya urumuri n’umwijima, umurezi ashobora kwifashisha ikiringiti. 

        Umurezi azatwikiriza ameza ikiringiti, apfuke kugeza hasi, umwana najyamo azabona umwijima, 

         nasohokamo azabona urumuri.

       Umwana ashobora kujyamo afite igitabo yarambura akabona ko ntacyo abona ari mu mwijima ariko 

        yasohokamo agashobora kubona amashusho; bityo azasobanukirwa akamaro k’urumuri.

  •     Indirimbo umurezi yakwifashisha muri uyu mutwe.

  BIRAMURIKA CYANE

  Biramurika biramurika X2 cyane

  Izuba

  Riramurika riramurika X2 cyane

  Ukwezi

  Kuramurika kuramurika X2 cyane

  Itara

  Riramurika riramurika X2 cyane

  Buji

  Iramurika iramurika X2 cyane

  Itoroshi

  Iramurika iramurika X2 cyane

  12.3.5. Ingero z’ibikorwa bihuza uyu mutwe n’ibindi byigwa

  
  

  12.3.6. Isuzumabushobozi risoza uyu mutwe

  Mu gihe umwana azaba ashobora gutandukanya ibitanga urumuri azaba agaragaje ubushobozi bujyanye n’uyu mutwe.

   Bityo umurezi azategura ibikorwa azasuzumiraho ubushobozi bw’umwana kandi bizakorwa umunsi ku munsi. 

  Bimwe mu bikorwa ni nko guha abana urupapuro rushushanyijeho ibitanga urumuri bitandukanye ukabasaba

  guca uruziga ku bitanga urumuri byakozwe n’abantu.

• INYIGISHO YA 13 IBIHE BY’IKIRERE

  13.0. Intangiriro

  Kwigisha abana ibihe n’imiterere y’ikirere bizabafasha kumenya ibiranga igihe, igihe k’izuba, ibihe by’imvura, 

  ibihe by’ibicu, ibihe by’umuyaga. 

  Ibyobikazabafasha kumenya uburyo bitwara mu bihe bitandukanye bambara imyambaro ijyanye na buri gihe.

  K’ikirere. 

  Abana bazishimira kandi bamenye agaciro k’ibihe by’ikirere bashimira Imana uburyo yaremye ibihe by’ikirere 

  bitandukanye. 

  Ibyo bizafasha buri mwana guhitamo imyambaro akurikije uko ikirere giteye bikabafasha kwirinda indwara.

  Amasomo azigishwa muri uyu mutwe agaragara ku mbonerahamwe ikurikira
  

  
  

  13.1 Ibihe n’imiterere yabyo(Umwaka wa mbere)

  13.1.1. Ubushobozi bw’ingenzi bugamijwe

  Abana bazaba bashobora kuvuga ku kubihe by’ikirere no kubyerekana ku gishushanyo kibigaragaza.

  13.1.2. Ingingo nsanganyamasomo

  •  Uburezi budaheza:

  Muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa ko umuntu ufite ubumuga ari umuntu

  nk’abandi kandi ko afite uburenganzira bwo kwiga nk’abandi.

  Muri iyi nyigisho umurezi azazirikana ko agomba gukoresha uburyo butandukanye

  bwo kwigisha ndetse n’imfashanyigisho zitandukanye kugira ngo buri mwana yibone

  mu isomo rijyanye n’ibihe n’imiterere yabyo.

  •  Umuco w’amahoro n’indangagaciro:

  Muri iyi nyigisho umwana atozwa kwifubika igihe hakonje no gukuramo umupira igihe hashyushye.

  • Umuco w’ubuziranenge:

  Abana bazatozwa kugira umuco wo kwirinda gutumura umukungugu mu gihe k’izuba,

  ba gatozwa kandi kudaterana ibyondo igihe k’imvura no kudaterana umukungugu igihe k’izuba.

  • Uburinganire bw’igitsina gore n’igitsina gabo.

  Abana bose abahungu n’abakobwa batozwa kwita ku mihindagurikire y’ikirere kimwe.

  •  Uburere mbonezabukungu

  Abana bazatozwa umuco wo gufata neza imyambaro, inkweto, inyubako birinda

  gukinira mu byondo cyangwa mu mazi igihe k’imvura.

  •  Kwita ku bidukikije

  Abana bazatozwa gutoragura imyanda yagushijwe n’umuyaga mu busitani bwo ku ishuri cyangwa mu rugo.

  Is1o3m.1o.:3 .I bInihaem bay k’uik imreyrieg:i sIhbiirhieza b yya’i zbuubria s, oibmihoe by’imvura, ibihe by’ibicu,

  ibihe by’umuyaga

  a. Intego y’isomo

  Abana bazaba bashobora gutandukanya ibihe by’ikirere no kugaragaza imyitwarire ikwiye ijyanye na buri gihe.

  b. Imfashanyigisho

  Amashusho agaragaza ibihe by’ikirere.

  c. Imigendekere y’isomo

  
  

  
  

  13.1.4. Izindi nama n’amakuru ku myigishirize y’uyu mutwe

  Kugira ngo abana basobanukirwe ibihe by’ikirere, umurezi azihatira gusohora abana bakitegereza ibihe bitandukanye, 

  akabaza ibibazo bibafasha kuzamura imitekerereze yabo bakora ubushakashatsi. 

  Umurezi agomba kugira ikarita mu ishuri igaragaza ibihe by’ikirere. 

  Abana bakazajya bimura urushinge bakurikije ibihe by’uwo munsi, ashishikariza abana kuvuga.

  13.1.5. Ingero z’ibikorwa bihuza uyu mutwe n’ibindi byigwa
  

  
  

  
  

  13.1.6. Isuzumabushobozi risoza uyu mutwe

  Umurezi azasuzuma ubushobozi bw’umwana umunsi ku munsi mu bikorwa bitandukanye nko gushushanya

   ibihe by’ikirere bitandukanye no kuvuga ku bihe by’ikirere bya buri munsi..

  13.2 Imyambaro ijyanye n’ibihe by’ikirere(Umwaka wa kabiri)

  13.2.1. Ubushobozi bw’ingenzi bugamijwe:

  Abana bazaba bashobora kuvuga ku biranga buri gihe k’ikirere no kugaragaza imyifatire ikwiye ijyanye na buri gihe.

  13.2.2. Ingingo nsanganyamasomo

  •  Uburezi budaheza:

  Muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa ko umuntu ufite ubumuga bw’ingingo ari umuntu nk’abandi kandi ko afite uburenganzira bwo kwiga nk’abandi.

  Muri iyi nyigisho umurezi azazirikana ko agomba gukoresha uburyo butandukanye bwo kwigisha ndetse n’imfashanyigisho zitandukanye kugira ngo buri mwana yibone mu isomo rijyanye n’ibihe n’imiterere yabyo.

  •  Umuco w’amahoro n’indangagaciro:

  Muri iyi nyigisho umwana atozwa kwifubika igihe hakonje no gukuramo umupira igihe hashyushye.

  •  Umuco w’ubuziranenge:

  Abana bazatozwa kugira umuco wo kwirinda gutumura no guterana umukungugu mu

  gihe k’izuba, bagatozwa kandi kudaterana ibyondo igihe k’imvura.

  •  Uburinganire bw’igitsina gore n’igitsina gabo.

  Abana bose, abahungu n’abakobwa batozwa kwita ku mihindagurikire y’ikirere kimwe.

  •  Uburere mbonezabukungu

  Abana bazatozwa umuco wo gufata neza imyambaro, inkweto, inyubako birinda gukinira mu byondo cyangwa mu 

                mazi igihe k’imvura.

  • Kwita ku bidukikije: Abana bazatozwa gutoragura imyanda yagushijwe n’umuyaga mu busitani bwo ku ishuri 

                cyangwa mu rugo.

  13.2.3. Inama ku myigishirize y’aya masomo

  Isomo: Imyambaro yambarwa ku zuba, mu mbeho no mu gihe k’imvura

  a. Intego y’isomo

  Abana bazaba bashobora imyambaro ijyanye na buri gihe k’ikirere.

  b. Imfashanyigisho

  Ingero z’imyambaro yambarwa hakonje nk’ikote, umupira w’imbeho, ingero

  z’imyambaro bambara ku izuba nk’isengeri, ishati,…

  c. Imigendekere y’isomo

  
  

  
  

  
  

  13.2.4. Izindi nama n’amakuru bijyanye n’uyu mutwe

  Mu kwigisha uyu mutwe umurezi azajya ashingira ku bihe biteganyijwe uwo munsi.

  Ibihe nibihinduka undi munsi ashobora gusaba abana kubiganiraho kugira ngo abana babyumve neza.

  13.2.5. Ingero z’ibikorwa bihuza uyu mutwe n’ibindi byigwa
  

  
  

  13.2.6. Isuzumabushobozi risoza uyu mutwe

  Ubushobozi umwana azakura muri uyu mutwe buzajya bugaragara igihe cyose azajya ashobora kumemya uko igihe gihindutse haba igihe aje kwiga cyangwa atashye.

  Umurezi azajya asuzuma umunsi ku munsi niba umwana azi gutandukanya ibihe by’ikirere cya buri munsi. Uko igihe gihindutse umwana ashobora gukora ibikorwa bitandukanye byerekana ko asobanukiwe n’ihinduka ry’ibihe nko kubishushanya,

  gukina bigana umuntu ukonje, ugenda mu mvura cyangwa umuntu ufite ubushyuhe kubera izuba, guhitamo imyenda ijyanye n’igihe k’ikirere.

  13.3 Tumenye guteganya ibihe by’ikirere(umwaka wa gatatu)

  13.3.1. Ubushobozi bw’ingenzi bugamijwe

  Abana bazaba bashobora guteganya ibikorwa byabo bashingiye k’uko ikirere kiri bube kimeze, bahereye ku bimenyetso bakesha kwitegereza. Kugaragaza imyitwarire ijyanye n’uko ibihe by’ikirere biteganyijwe.

  13.3.2. Ingingo nsanganyamasomo

  •  Uburezi budaheza:

  Muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa ko umuntu ufite ubumuga ari umuntu

  nk’abandi kandi ko afite uburenganzira bwo kurindwa ingaruka z’imihindagurikire y’ikirere nk’abandi.

  Muri iyi nyigisho umurezi azazirikana ko agomba gukoresha uburyo butandukanye bwo kwigisha ndetse n’imfashanyigisho zitandukanye kugira ngo buri mwana yibone mu isomo rijyanye n’ibihe n’imiterere yabyo.

  • Umuco w’amahoro n’indangagaciro:

  Muri iyi nyigisho umwana atozwa kwifubika igihe hakonje ndetse no kwitwaza umupira

  mu gihe k’imbeho n’umutaka mu gihe k’imvura ateganya ko igihe gishobora guhinduka.

  • Umuco w’ubuziranenge:

  Abana bazatozwa kugira umuco wo kwirinda gutumura umukungugu mu gihe k’izuba,

  ba gatozwa kandi kudaterana ibyondo igihe k’imvura no kudaterana umukungugu igihe k’izuba.

  •  Uburinganire n’ubwuzuzanye bw’igitsina gore n’igitsina gabo.

  Abana bose abahungu n’abakobwa batozwa kwifubika igihe hakonje no kwitwaza umutaka mu gihe k’imvura.

  •  Uburere mbonezabukungu

  Abana bazatozwa umuco wo gufata neza imyambaro, inkweto inyubako birinda

  gukinira mu byondo cyangwa mu mazi igihe k’imvura.

  •  Kwita kubidukikije: abana bazatozwa gutoragura imyanda yagushijwe n’umuyaga

  mu busitani bwo ku ishuri cyangwa mu rugo.

  13.3.3. Inama ku myigishirirze y’amasomo

  Isomo rya mbere: Guteganya igihe witegereje imiterere y’ikirere

  a. Intego y’isomo

  Abana bazaba bashobora guteganya uko ikirere kiri bube kimeze, bahereye ku

  bimenyetso bakesha kwitegereza. Kugaragaza imyitwarire ijyanye n’uko ibihe by’ikirere biteganyijwe.

  b. Imfashanyigisho

  Amafoto yerekana imiterere inyuranye y’ibihe, amashusho ajyanye n’imyifatire ikwiye 

  ijyanye n’umunsi uteganyijwe

  c. Imigendekere y’isomo

  
  

  
  

  
  

  Ikitonderwa

  Iri somo rya kabiri rizahuza ibikorwa n’isomo rya mbere aho umurezi azibanda ku

  gushushikariza abana kugira imyitwarire ikwiye bitewe n’ibihe cyanecyane kwifubika

  igihe hakonje, kutagenda mu mvura n’ibindi.

  Isomo rya kabiri : Imyitwarire ikwiye bitewe n’ibihe biteganyijwe.

  a. Intego y’isomo

  Abana bazaba bashobora guhitamo imyambaro n’ibikoresho bijyanye n’ibihe by’ikirere biteganyijwe.

  b. Imfashanyigisho

  Amafoto yerekana imiterere inyuranye y’ibihe, amashusho ajyanye n’imyifatire ikwiye ijyanye n’umunsi uteganyijwe

  13.3.4. Izindi nama n’andi makuru kuri uyu mutwe.

  Mu kwigisha uyu mutwe umurezi azajya ashingira ku bihe biteganyijwe uwo munsi.

  Ibihe nibihinduka undi munsi ashobora gusaba abana kubiganiraho kugirango abana babyumve neza.

  13.3.5. Ingero z’ibikorwa bihuza uyu mutwe n’ibindi byigwa
  

  
  

  13.3.6. Isuzumabushobozi risoza uyu mutwe

  Ubushobozi umwana azakura muri uyu mutwe buzajya bugaragara igihe cyose azajya ashobora kumemya igihe 

  gihindutse haba igihe aje kwiga cyangwa atashye.  

  Umurezi azajya asuzuma umunsi ku munsi niba umwana azi gutandukanya ibihe by’ikirere cya buri munsi. 

  Uko igihe gihindutse umwana ashobora gukora ibikorwa bitandukanye byereka ko asobanukiwe n’ihinduka ry’ibihe cyane cyane agaragaza ko arangwa n’imyitwarire ikwiye bitewe n’ibihe by’ikirere nko kwifubika igihe hakonje kutagenda mu mvura, kudakinira mu biziba imvura ihise,..

• INYIGISHO YA 14 UBUTAKA

  14.0. Intangiriro

  Kwigisha abana ubutaka bizabafasha gutandukanya amoko y’ubutaka no gusobanura akamaro kabwo. 

  Muri iyi nyigihso abana bazasobanurirwa ko bagomba kwirinda kurya ibitaka, kwirinda gukinira mu bitaka 

  ibyo ari byo byose no gukaraba neza intoki igihe bamaze gukina n’ibitaka. Abana kandi bazashishsikarizwa

  kwirinda kwangiza bamena bimwe mu bikoresho byakozwe mu butaka nk’inkono, ibibindi by’imitako n’ibindi. 

  Muri iyi nyigisho kandi umurezi azasobanurira abana ko ubutaka bushobora gutera impanuka bitewe n’imiterere yabwo.

  Amasomo akubiye muri iyi nyigisho agaragara mu mbonerahamwe ikurikira
  

  

  14.1 Amoko y’ubutaka (umwaka wa mbere)

  14.1.1. Ubushobozi bw’ingenzi bugamijwe:

  Abana bazaba bashobora kuvuga ku moko y’ubutaka babona aho batuye bagaragaza

  ibiburanga n’akamaro kabwo.

  14.1.2. Ingingo nsanganyamasomo

  • Kwita ku bidukikije: muri iyi nyigisho abana bazashishikarizwa kwirinda kwanduza ubutaka 

  babutamo imyanda  nk’amashashi, amacupa n’ibindi.

  Abana babifashijwemo n’umurezi, bazatera ibiti ku ishuri kugira ngo barinde ubutaka gutwarwa n’isuri. 

  Mu rwego rwo gukomeza kurinda ubutaka isuri,abana bazahabwa ubutumwa bwo kubwira ababyeyi 

  babo ko bagomba guca imiringoti n’amaterasi mu rwego rwo kubungabunga ubutaka.

  • Uburere mbonezabukungu: abana bazashishikarizwa kwirinda kwangiza bamena ibyakozwe mu butaka

   nk’inkono, icyungo cyangwa ibibindi by’indabo kuko bigurwa amafaranga.

  • Umuco w’amahoro n’indangagaciro: Muri iyi nyigisho abana bazatozwa kudasigana ibitaka cyangwa ibyondo 

  igihe cyo gukina, cyangwa guterana imicanga /ibitaka mu maso kuko bibabaza bagenzi babo.

  • Umuco w’ubuziranenge: abana bazashishikarizwa gukaraba intoki bakoresheje isabune n’amazi meza nyuma

   yo gukina n’ibitaka. Bazibutswa kandi ko bagomba gukina neza batiyanduza igihe cyo gukina n’ibitaka.

  • Uburinganire n’ubwuzuzanye bw’igitsina gore n’igitsina gabo: Muri iyi nyigisho abana bazasobanukirwa ko

   buri wese yaba umugabo cyangwa umugore, umukobwa cyangwa umuhungu afite uburenganzira bungana ku bikorwa bikoresha ubutaka nko kubaka kandi ko bafite uburenganzira bungana ku ikoreshwa ry’ ibikoze mu 

  ibumba  nko guteka mu nkono, gutegura indabo mu bibindi byabugenewe n’ibindi.

  14.1.3. Inama ku myigishirize y’aya masomo

  Isomo rya mbere: Amoko y’ubutaka

  a. Intego y’isomo

  Gutandukanya amoko y’ubutaka, gusobanura akamaro kabwo no kwirinda impanuka

  zaterwa n’imiterere y’ubutaka.

  b. Imfashanyigisho

  Ubutaka bunyuranye, amazi, isuka, igitiyo,…

  c. Imigendekere y’isomo

  
  

  
  

  
  

  
  

  14.1.4. Izindi nama n’amakuru bijyanye n’uyu mutwe

  • Uyu mutwe uteganyijwe kwigishwa mu mwaka wa mbere ariko umurezi azazirikana ko azaha abana bo mu yindi myaka:

   uwa kabiri n’uwa gatatu, amahirwe yo gukina n’ubutaka abinyujije mu mikino yo mu nguni.

  •  Gusobanurira abana ko hashobora kubaho impanuka zaterwa n’imiterere y’ubutaka. 

  Umurezi ashobora gutanga urugero rw’ahabaye inkangu niba abana bahazi cyangwa ahatengutse byaba 

  ngombwa bakahasura; agasobanurira abana ko batagomba guhagarara munsi y’umukingo kuko ushobora kubagwaho. 

  Ni no muri uru rwego umurezi azabwira abana ko bibujijwe kujya mu birombe bigana abantu bakuru cyangwa

   babakurikiyeyo ku bana babituriye.

  •   Umuvugo wakwifashishwa mu ntangiriro

  Akabindi kange

  Akabindi kange uri keza

  Akabindi kange ndagakunda

  Akabindi kange nzagufata neza

  Akabindi kange sinzakumena.

  14.1.5. Ingero z’ibikorwa bihuza uyu mutwe n’ibindi byigwa

  
  

  14.1.6. Isuzumabushobozi risoza uyu mutwe

  Gukina imikino inyuranye bigana abakoresha ubutaka, gukora ibikinisho bakoresheje ibumba, gukina mu mucanga.

  Umurezi azategura inguni eshatu z’ubutaka : iy’ibumba, iy’umucanga n’iy’ubutaka

  buhingwa maze asabe buri mwana age mu nguni ashaka maze akore cyangwa akine

  ibyo ashaka akoresheje ubutaka ahasanze.

  14.2 kubumba ibintu bitandukanye (Umwaka wa 2,3)

  Mu waka wa 2 n’uwa 3 abana bazahabwa umwanya wo kubumba ibintu bitandukanye bashatse babona aho batuye.

  Singombwa ko ibyo babumbye biba byiza ku rwego rw’umunyabugeni. 

  Umwana abikora ku rwego rwe agasobanura icyo yabumbye.

• INYIGISHO YA 15 KWIHANGIRA IBIKINISHO

  15.0. Intangiriro

  Kwigisha abana kwihangira ibikinisho bizabafasha kumva agaciro k’ubukorikori,

  kwishimira ibihangano bakoze n’impano za buri wese. Bagashimira Imana yaremye

  abantu ikabaha ubwenge bwo gukora ubushakashatsi bityo bikazabafasha kwihangira

  ibikinisho. Bizabafasha kandi guha agaciro ibiboneka aho batuye no gukunda ibikorerwa iwabo.

  Amasomo akubiye muri iyi nyigisho aragaragara mu mbonerahamwe ikurikira

  

  15.1 Kwihangira ibikinisho (umwaka wa kabiri)

  15.1.1. Ubushobozi bw’ingenzi bugamijwe

  Abana bazaba bashobora guhanga ku rwego rwabo ibikinisho bihitiyemo bakoresheje

  ibikoresho boboneka aho batuye cyangwa bidahenze.

  15.1.2. Ingingo nsanganyamasomo

  • Uburezi budaheza:

  Muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa ko umuntu ufite ubumuga bw’ingingo ari

  umuntu nk’abandi kandi ko afite uburenganzira bwo kwiga nk’abandi.

  Muri iyi nyigisho umurezi azazirikana ko agomba gukoresha uburyo butandukanye

  bwo kwigisha ndetse n’imfashanyigisho zitandukanye kugira ngo buri mwana yibone

  mu isomo rijyanye no gukora ibikinisho.

  •  Umuco w’amahoro n’indangagaciro:

  Muri iyi nyigisho umwana atozwa kumva agaciro k’ubukikori, gufata neza ibikoresho

  • Umuco w’ubuziranenge:

  Abana bazatozwa kugira umuco wo kwirinda gushyira mu kamwa ibikinisho bakoze

  cyangwa ibyo bakoresha.

  • Uburinganire bw’igitsina gore n’igitsina gabo.

  Abana bose, abahungu n’abakobwa batozwa gukora ibikinisho bimwe.

  •  Uburere mbonezabukungu

  Abana bazatozwa umuco wo gufata neza ibikinisho bazirikana ko harimo ibigurwa.

  •  Kwita kubidukikije:

  Abana bazatozwa gutoragura imyanda iri aho bakoreye ibikinisho.

  15.1.3. Inama ku myigishirize y’aya masomo

  Isomo: Kwihangira ibikinisho mu bikoresho babona aho batuye kandi bidahenze

  a. Intego y’isomo

  Kwihangira ibikinisho mu bikoresho babona aho batuye.

  b. Imfashanyigisho:

  Ibikenyeri, udukombe, ibitambaro, udupfundikizo tw’indobo, ubudodo, uducupa

  twavuyemo amazi, udukarito,…..

  c. Imigendekere y’isomo

  
  

  
  

  
  

  15.1.4. Inama n’amakuru ku myigishirize y’uyu mutwe

  • Umukino : FUNGA FUNGURA IBIGANZA

  Abana barakina bafunga bafungura ibiganza bakurikije amabwiriza y’umurezi.

  • Uyu mukino ufasha umwana kumenyereza intoki bityo bikamworohera gufata

  ibikoresho mu gihe cyo gukora imfashanyigisho.

  • Mu gukora ibikinisho umurezi azibanda ku mfashanyigisho ziboneka aho abana batuye

  • Umwana azahabwa uburenganzira bwo gukora igikinisho ashaka

  • Ibikinisho abana bakoze bikwa mu ishuri, abana bazajye babikinisha igihe babishatse.

  15.1.5. Ingero z’ibikorwa bihuza uyu mutwe n’ibindi byigwa

  
  

  15.1.6. Isuzumabushobozi risoza umutwe

  Mu gusuzuma ubushobozi abana bungukiye muri uyu mutwe, umurezi azabikora

  buhorobuhoro uko umwana agenda yiyungura ubushobozi mu guhanga ibikinisho.

  Aya makuru umurezi azajya agenda ayabika mu gitabo cyabugenewe.

  15.2 Kwihangira ibikinisho (umwaka wa gatatu)

  15.2.1. Ubushobozi bw’ingenzi bugamijwe:

  Abana bazaba bashobora kwihangira ibikinisho bifashishije ibikoresho biboneka aho batuye n’uburyo bworoheje.

  15.2.2. Ingingo nsanganyamasomo

  • Uburezi budaheza:

  Muri iyi nyigisho abana bazasobanurirwa ko umuntu ufite ubumuga ari umuntu

  nk’abandi kandi ko afite uburenganzira bwo guhanga ibikinisho nk’abandi.

  Muri iyi nyigisho umurezi azazirikana ko agomba gukoresha uburyo butandukanye

  bwo kwigisha ndetse n’imfashanyigisho zitandukanye kugira ngo buri mwana yibone mu isomo rijyanye no gukora ibikinisho.

  • Umuco w’amahoro n’indangagaciro:

  Muri iyi nyigisho umwana atozwa kumva agaciro k’ubukorikori no gufataneza ibikoresho.

  • Umuco w’ubuziranenge:

  Abana bazatozwa kugira umuco wo kwirinda gushyira mu kanwa ibikinisho bakoze cyangwa ibyo bakoresha.

  Uburinganire bw’igitsina gore n’igitsina gabo.

  Abana bose abahungu n’abakobwa batozwa gukora ibikinisho bimwe.

  •  Uburere mbonezabukungu

  Abana ba zatozwa umuco wo gufata neza ibikinisho bazirikana ko harimo ibigurwa.

  •  Kwita ku bidukikije:

  Abana bazatozwa gutoragura imyanda iri aho bakoreye ibikinisho.

  15.2.3. Inama ku myigishirize y’amasomo

  Isomo: Ingero z’ibikinisho: Gukora imodoka, indege inzu, ibendera, indorerwamo, ubwato, umupira

  a. Intego y’isomo

  Gutahura igikinisho cyakorwa mu gikoresho runaka no gukora ibikinisho binyuranye.

  b. Imfashanyigisho

  Ibikinisho n’ibikoresho binyuranye byo kwifashisha mu gukora ibikinisho

  c. Imigendekere y’isomo

  

  

  

  15.2.4. Izindi nama n’amakuru bijyanye n’uyu mutwe

  • Mu gukora ibikinisho umurezi azibanda ku mfashanyigisho ziboneka aho abana batuye
  •  Umwana azahabwa uburenganzira bwo gukora igikinisho ashaka ku rwego ashoboye kabone n’iyo wabona atabishoboye neza.
  •  Ibikinisho abana bakoze bibikwa mu ishuri kugira ngo abana bazajye babikinisha igihe babishatse.
  •  Abana bazemererwa gutahana bimwe mu bikinisho bakoze babyereke ababyeyi babo.

  15.2.5. Ingero z’ibikorwa bihuza uyu mutwe n’ibindi byigwa

  
  

  
  

  15.2.6. Isuzumabushobozi risoza uyu mutwe

  Mu gusuzuma ubushobozi bw’umwana umurezi azashingira ku bikinisho umwana

  yakoze kandi azabikora umunsi ku munsi. Iterambere umwana agezeho umurezi azajya

  aryandika mu gitabo cyabugenewe.

  IBITABO BYIFASHISHIJWE
  

  MINEDUC. (2018). Ibipimo ngenderwaho by’ibanze ku mashuri y’inshuke mu Rwanda.

  Kigali: MINEDUC.

  REB. (2015). Integanyanyigisho y’uburezi bw’inshuke. Kigali: REB.

  REB. (2015). Inyoborabarezi ku nteganyanyigisho y’uburezi bw’inshuke. Kigali: REB.

  REB. (2018). Isaranganyamasomo ryo mu mashuri y’inshuke. Kigali: REB.

  REB. (2019). Ibidukikije kamere n’ibyakozwe n’abantu. Umwaka wa 1, 2, 3. Kigali: REB.

  REB. (2019). Inyamaswa ziba mu mazi, umwaka wa 3. Kigali: REB.

  REB. (2019) . Inyamaswa zo mu gasozi umwaka wa 2. Kigali: REB.

  REB. (2019). Amatungo, umwaka wa 1. Kigali: REB.

  REB. (2019). Ubwikorezi n’itumanaho umwaka wa1, 2, 3. Kigali: REB.

  REB. (2019). Ibigo n’imirimo ikorerwa aho dutuye: Umwaka wa 1, 2, 3. Kigali: REB.

  REB. (2019). Ibiribwa, ibinyobwa n’ibimera umwaka wa 1,2,3. Kigali: REB.

  REB. (2019). Ngewe n’umuryango wange: umwaka wa 1. Kigali: REB.

  REB. (2019). Ngewe n’umuryango wange: umwaka wa 3. Kigali: REB.

  REB. (2019). Ngewe n’umuryango wange umwaka: wa 2. Kigali: REB.

  REB. (2019).Ubugeni n’umuco umwaka wa 1, 2, 3. Kigali: REB.

• Topic 9