Kiswahili

Kuelewa Mazungumzo na Kujieleza Kimazungumzo

• Maamkizi na Utambulisho

  Somo la Kwanza
  

  Maana ya Maamkizi

  A. Vifungu mbalimbali vya maamkizi
  Tazama michoro ifuatayo kwa makini kisha kwa ushirikiano na wenzako tathmini maana ya maamkizi kwa kutumia maswali yanayoambatana nayo.

  

  Babu na mjukuu:

  Shikamoo babu!                                  Marahaba Jeni.

  
  

  Baba na mtoto:
  Umeshindaje mwanangu?                     Vyema baba.

  

  Mwanafunzi na mwanafunzi mwenzake:
  U hali gani Juma?                                 Njema Aisha.

  

  Kaka na dada:
  Hujambo dada?                                     Sijambo kaka.

  

  Muuzaji na mnunuzi:

  Habari za asubuhi mteja wangu!            Nzuri.

  Tathmini
  a) Michoro iliyo hapo juu inahusu nini?
  b) Unaweza kuwaeleza wenzako kinachoendelea katika michoro hiyo?

  Baada ya kuwaeleza wenzako, jigawe katika vikundi vya wanafunzi wawili wawili kisha muigize mifano hiyo ya michoro.

  Maelezo muhimu
  • Maamkizi ni kujuliana hali. Pia huitwa salamu.
  • Maamkizi huleta amani baina ya watu na pia huwaunganisha. Maamkizi pia huondoa uadui miongoni mwa watu.

  Mifano zaidi ya maamkizi
  Linganisha mifano ifuatayo na mawazo yako kuhusu michoro iliyotangulia:

  Maamkizi	Jibu
  1. Hujambo?	Sijambo.
  2. Habari za jioni?	Nzuri/Njema.
  3. Shikamoo!	Marahaba.
  4. Hamjambo?	Hatujambo.
  5. U hali gani?	Njema/Nzuri.
  6. Kwaheri!	Ya kuonana.
  7. Sabalheri!	Akheri.
  8. Masalheri!	Akheri.
  9. Pole!	Nishapoa.
  10. Umeamkaje?	Vyema.

  Maigizo ya maamkizi mbalimbali
  Katika vikundi vya wanafunzi wawili wawili, igizeni maamkizi mbalimbali kutokana na mifano mliyopewa kwa kuzingatia ufasaha wa kujieleza na matamshi bora. Jaribuni kutatua matatizo yoyote ya kimatamshi.

  Zoezi la 1
  Waamkie wenzako kwa salamu zifuatazo kisha fanyeni igizo la kuamkiana.

  1. Habari za jioni?	- Njema/Nzuri.
  2. Umeshindaje?	- Vyema/Salama/Vizuri
  3. Hujambo?	- Sijambo.
  4. U hali gani?	- Njema/Nzuri.
  5. Shikamoo!	- Marahaba.
  6. Hamjambo?	- Hatujambo.
  7. Salama?	- Salmini.
  8. Habari za asubuhi?	- Njema/Nzuri.
  9. Sabalheri!	- Akheri.
  10. Kwaheri!	- Ya kuonana.

  Zoezi la 2
  Fanya utafiti kutoka kwa wenzako kupitia mahojiano kisha uwaeleze wanafunzi wenzako ugunduzi wako kuhusu sababu za kuamkia mtu na umuhimu wake.

  B. Msamiati wa maamkizi
  Rejelea mifano ya maamkizi uliyosoma na kisha uorodheshe maneno yote mapya na yanayotatiza kuelewa. Jaribu kuyatolea maana kutokana na yalivyotumiwa. Fanya utafiti kwenye kamusi ya Kiswahili kwa maneno yanayotatanisha zaidi.

  Mifano:

  

  Zoezi la 1
  Jaza nafasi zilizo wazi katika daftari lako kwa kuteua jawabu sahihi kutoka kwa yafuatayo:
  Marahaba           Sijambo           Njema                    Ya kuonana                       Asante

  Mfano:
             Sabalheri -                         ____________
             Jibu:                                 Akheri
  1. Hujambo? -                               ___________________
  2. Shikamoo! -                              ___________________
  3. Kwaheri! -                                 ___________________
  4. Habari za mchana? -                ___________________
  5. Karibu! -                                    ___________________

  Zoezi la 2
  Tunga maamkizi yako binafsi na majibu yake kisha ujadiliane na wenzako kuhusu usahihi wake.

  Mfano:
  Habari za leo?                           - Njema/Nzuri.

  C. Mazungumzo yenye maamkizi mbalimbali
  Soma kwa sauti na kwa zamu maamkizi yafuatayo baina ya wazazi na watoto wao.

  

  Baba:                    Hujambo mwanangu?
  Aisha:                   Sijambo baba. Shikamoo?
  Baba:                    Marahaba mwanangu. U hali gani?
  Aisha:                   Njema baba.
  Baba:                    Salama?
  Aisha:                   Salmini.

  

  Mama:                 Umeamkaje Juma?
  Juma:                  Salama mama. Shikamoo?
  Mama:                 Marahaba mwanangu. Habari za kushinda?
  Juma:                  Njema mama.
  Mama:                 Je, umemaliza kazi niliyokupa?
  Juma:                  Ndio mama.
  Mama:                 Sawa. Naenda sokoni kununua mboga na matunda.
  Juma:                  Sawa mama.
  Mama:                 Kwaheri Juma.
  Juma:                 Ya kuonana mama.

  Zoezi
  Tunga mifano zaidi ya maamkizi kwa kufuata mifano uliyopewa.

  Tathmini
  Baada ya kusoma mifano uliyopewa na kutunga maamkizi yako, kwa ushirikiano na wenzako, jaribu kueleza:
  a) Maana ya kuamkiana
  b) Lengo la kuamkiana

  c) Uhusiano wa wanaoamkiana

  Je, majibu yako yanalingana na haya?
  
  

  a) Maana ya kuamkiana ni:
           • Kujuliana hali
  b) Lengo la kuamkiana ni:
         1. Kuonyesha adabu.
         2. Kuonyesha kuna amani na upendo.
         3. Kufahamu hali za watu wengine.

  c) Uhusiano wa kimaamkizi ni:

  

  D. Sarufi

  Umoja na wingi wa maamkizi
  

  Katika makundi ya wanafunzi watatu watatu, someni sentensi zifuatazo kwa zamu katika umoja na wingi.

  
  

  Umoja	Wingi
  1. Kwaheri Maria!	- Kwaherini kina Maria.
  2. Hujambo mwalimu?	- Hamjambo walimu?
  3. Shikamoo mama!	- Shikamoo kina mama!
  4. Habari yako?	- Habari zenu?
  5. Sijambo.	- Hatujambo.
  6. U hali gani?	- M hali gani?
  7. Umelalaje?	- Mmelalaje?
  8. Pole!	- Poleni!
  9. Karibu.	- Karibuni.
  10. Sabalheri!	- Sabalheri!

  Tathmini

  Gundua tofauti inayobainika katika maamkizi katika umoja na wingi. Zingatia mifano iliyopo hapa chini katika nafsi mbalimbali.

  Umoja	Wingi
  1. Habari? (yako)	- Habari? (zenu)
  2. Hujambo? (wewe)	- Hamjambo? (nyinyi)
  3. Sijambo. (mimi)	- Hatujambo. (sisi)
  4. Shikamoo! (baba)	- Shikamoo! (kina baba)
  5. Shikamoo! (mama)	- Shikamoo! (kina mama)
  6. U hali gani? (wewe)	- M hali gani? (nyinyi)
  7. Kwaheri! (wewe)	- Kwaherini! (nyinyi)
  8. Ameamkaje? (yeye)	- Wameamkaje? (wao)
  9. Pole. (wewe)	- Poleni. (nyinyi)

  
  

  Zoezi la 1
  Kwa ushirikiano na wenzako, waulize maamkizi kwa umoja kisha nao wajibu kwa wingi. Tumia mifano iliyopo hapo juu.

  
  

  Zoezi la 2
  Jibu kwa usahihi kwa kuteua jawabu sahihi la wingi wa kila salamu na neno la adabu.
  

  Mfano: Hujambo?	- Sijambo.
  1. Sijambo	- (Hatujambo, Jambo)
  2. Hajambo.	- (Hawajambo, Habari zenu)
  3. Kwaheri!	- (Kwaherini, Nzuri)
  4. U hali gani?	- (Njema, M hali gani?)
  5. Karibu.	- (Karibuni, Asante)

  
  E. Matamshi na tahajia bora
  Matamshi ya konsonanti
  i) Soma kwa sauti.

  a) Konsonanti za Kiswahili

  

  b) Soma silabi zifuatazo kwa sauti:

  

  ii) Soma konsonanti ambatano zifuatazo kwa sauti.

  1. [mw]Matumizi katika maneno:
  Mwalimu, mwangaza, mweupe, mweusi, mwanafunzi, mwisho, mwokozi, mwezi, mwizi, mwiko

  Matumizi katika sentensi:
  1. Ni muhimu kuzima mwangaza mchana.
  2. Uwe mweusi, mnene au mwembamba, sote tuko sawa!

  2. [bw]Bwana, bwalo, kubwa, bwaga, bweka

  Matumizi katika sentensi:
  1. Habari bwana!
  2. Wanyarwanda wote wana jukumu kubwa la kulipa ushuru.

  3. [kw]Kweza, kwenda, kwikwi, kwaheri, kwangu, kwako, kwote

  Matumizi katika sentensi:
  1. Karibu kwangu.
  2. Kwaherini wageni.

  4. [vy]Vyakula, vyangu, vyombo, vyema

  Matumizi katika sentensi:
  1. Karibuni tule vyakula vitamu.
  2. Asante kwa kunipa vyombo safi.

  5. [tw]Twiga, tweza, twanga

  Matumizi katika sentensi:
  1. Tafadhali nitwike mzigo huu.
  2. Twanga nafaka hizi.

  Zoezi la 1
  Kwa ushirikiano na wenzako, tumia kamusi ya Kiswahili kutafiti na kuandika maneno ya sauti ambatano zifuatazo: (mifano mitatu kwa kila sauti)

  

  Zoezi la 2
  Kwa msaada wa wenzako na kamusi ya Kiswahili, eleza mbele ya wanafunzi wenzako maana ya maneno uliyopata yenye sauti [nj], [pw], [nz], [sw] na [mb].

  Mifano:
  Njoo: Tamko la kumwita mtu aliye mbali aje karibu na pale ulipo.
  Pweta: Ona haya baada ya kutenda kitendo cha aibu.

  Zoezi la ziada
  Chagua jibu moja sahihi kati ya majibu yaliyo katika mabano ili kuelezea maelezo uliyopewa.

  Mfano: Neno linaloonyesha adabu na kujali. (Hodi, Pole)
  Jibu: Pole

  1. Hutumiwa na kila mtu asubuhi, mchana na usiku.
  (Salamu, Chuki)
  2. Neno ambalo hutumiwa na mtu anayeagana na mtu mwingine.
  (Kwaheri, Karibu)
  3. Hutumiwa na mdogo kwa mkubwa tu!
  (Marahaba, Shikamoo)
  4. Jibu langu ni ‘Sijambo’.
  (Jambo, Hujambo)
  5. Jibu la ‘Sabalheri’.
  (Akheri, Habari)

  Somo la Pili
  Aina Mbalimbali za Maamkizi
  

  Tazama picha zifuatazo kwa makini pamoja na maandishi yaliyo chini yake kisha utathmini maana inayojitokeza